راهکارهای توسعۀ اکوتوریسم پایدار مبتنی بر قابلیت‌های جوامع محلی منطقۀ گردشگری کهمان در شهرستان سلسله

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری توسعۀ کشاورزی، گروه ترویج و آموزش کشاورزی، دانشگاه بوعلی سینا، همدان

2 دانشیار گروه ترویج و آموزش کشاورزی، دانشگاه بوعلی سینا، همدان

3 استادیار ترویج و آموزش کشاورزی، گروه اقتصاد و توسعه روستایی، دانشگاه لرستان، لرستان

چکیده

این تحقیق با هدف ارائۀ راهکارهای توسعۀ اکوتوریسم پایدار مبتنی بر قابلیت‌‌های جوامع محلی منطقۀ گردشگری کهمان در شهرستان سلسله و در سال 1399 صورت گرفته‌ است. ماهیت تحقیق اکتشافی و از لحاظ هدف کاربردی است که در سه‌گام انجام شده است. در گام اول و بخش کمّی تحقیق، 241 نفر از مردم روستایی منطقۀ گردشگری کهمان از طریق نمونه‌گیری تصادفی انتخاب شدند و منافع حاصل از صنعت اکوتوریسم در جوامع محلی مورد ارزیابی قرار گرفت. در گام دوم، با مطالعات کتابخانه‌ای، بررسی اسناد و مدارک موجود در سازمان‌های مرتبط و نیز مصاحبه با برخی افراد کلیدی و آشنا به منطقه، قابلیت‌‌های بالفعل و بالقوه در منطقۀ گردشگری کهمان شناسایی شد. در گام آخر، راهکارهای توسعۀ اکوتوریسم پایدار بر پایۀ قابلیت منطقه شناسایی و تحلیل شد که در این قسمت از روش دلفی فازی بهره برده شده است. در این گام، حجم نمونه شامل 21 نفر از کارشناسان مرتبط بود که به‌روش هدفمند گلوله‌برفی انتخاب شدند. نتایج این تحقیق نشان می‌دهد که ساکنان روستاهای مذکور عمدتاً (4/89 درصد) منافع اقتصادی را منافع غالب بر اثر توسعۀ اکوتوریسم در منطقۀ گردشگری کهمان می‌دانند. راهکارهای ارائه‌‌شده دربرگیرندۀ راهکارهای زیرساختی ـ فرهنگی با پنج راهکار فرعی، آموزشی ـ زیست‌محیطی با شش راهکار فرعی و راهکارهای اقتصادی با نُه راهکار فرعی است. بر اساس نظر کارشناسان، راهکارهای زیرساختی در اولویت بالاتری از سایر راهکارها قرار دارد که دربرگیرندۀ راهکارهای فرعی همچون برقراری امنیت، تبلیغ گسترده و اطلاع‌رسانی از طرق گوناگون به‌منظور آشنایی با منطقه، توسعۀ تسهیلات بهداشتی در منطقه و تصویب قوانین و مقررات حمایتی از این صنعت است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Sustainable Ecotourism Development Strategies Based on the Potentials of Local Communities in Kahman Tourist Area in Selseleh County

نویسندگان [English]

  • fatemeh sepahvand 1
  • saeid karimi 2
  • saeid gholamrezaaei 3
1 . Ph.D. Student of Agricultural Development, Department of Agricultural Extension and Education, Bu-Ali Sina University, Hamedan
2 Assistant Professor of Development and Education of Entrepreneurship, Bu-Ali Sina University, Hamedan
3 Assistant Professor of Department of Economics and Rural Development, Lorestan University, Lorestan
چکیده [English]

The purpose of this study is Sustainable ecotourism development strategies "based on the potentials of local communities in Kahman tourist area in Selseleh County" This research was conducted in 2020. This is exploratory research and is applied in terms of purpose. This research has been done in three steps. In the first step and quantitative part of the research, 241 people from Kahman tourism area were selected through random sampling and the benefits of ecotourism industry in local communities were evaluated. In the second step, by examining the documents and interviewing some key people, the actual and potential potentials in the Kahman tourist area were identified. In the last step, the strategies for the development of sustainable ecotourism based on the potential of the region were identified and analyzed, in which the fuzzy Delphi method has been used. In this step, the sample size was 21 related experts who were purposefully selected by snowballs. The results of this study show that most rural residents (89.4%) have gained economic benefits. Suggested solutions are: Infrastructure-cultural solutions with five sub-solutions, Educational-environmental with six sub-strategies and economic solutions with nine sub-solutions. According to experts, infrastructure solutions are a higher priority than other solutions (Establish security, Advertising to get to know the area, Development of health facilities and pass industry protection laws).

کلیدواژه‌ها [English]

  • Rural Development
  • Ecotourism
  • Sustainability
  • Fuzzy Delphi Method
  • Kahman Tourism Area
اجزاء شکوهی، محمد، مافی، عزت‌الله، رنجبر دستنایی، محمود و قنبری، محمد (1393). «ارزیابی و اولویت‌بندی آبشارها طبیعی به‌منظور توسعۀ اکوتوریسم (مطالعۀ موردی آبشارهای هفت‌گانۀ استان لرستان». دوفصل‌نامۀ پژوهش‌های بوم‌شناسی شهری، دورۀ 5، شمارۀ 2، ص 29-44.
احمدی، علیرضا و خسروی‌پور، بهمن (1393). «موانع و مشکلات گردشگری در ایران». اولین کنفرانس ملی جغرافیا، گردشگری، منابع طبیعی و توسعۀ پایدار. تهران، https://civilica.com/doc/357448.
اشتری مهرجردی، اباذر (1382). «اکوتوریسم و پایداری: تعاریف، جنبه ها و ویژگی‌های آن». ماهنامه علمی جهاد، سال بیست‌وسوم، شمارۀ 261، ص 74-78.
اصغرپور، محمدجواد (1382). تصمیم‌گیری گروهی و نظریۀ بازی‌ها با نگرش تحقیق در عملیات. تهران: مؤسسۀ انتشارات و چاپ دانشگاه تهران.
امیر انتخابی، شهرام، قنبری، حسین‌علی، بردبار، مهرداد و صابر، لیلا (1395). «تحلیل نقش گردشگری بر توسعۀ پایدار روستایی با تاکید بر رویکرد زیست‌محیطی (مورد مطالعه روستاهای شهرستان فومن). همایش آمایش سرزمین جایگاه خزر و چشم‌انداز توسعۀ گیلان.
امیری، علی و فرج‌اللهی، حمزه (1394). «تحلیل تأثیرات اقتصادی صنعت توریسم (مطالعۀ موردی: ناحیه گردشگری کهمان الشتر)». اولین کنفرانس بین‌المللی علوم جغرافیایی، آباده، مؤسسۀ عالی علوم و فناوری خوارزمی. https://civilica.com/doc/562161
امینیان، سکینه، صادقی، ابراهیم، فرجی، عبدا.. و نادری گور قلعه، افشین (1391). «بررسی فرصت‌ها و چالش‌های توسعۀ پایدار اکوتوریسم ایران». دومین همایش ملی راهکارهای توسعۀ اقتصادی با محوریت برنامه‌ریزی منطقه‌ای.
اورمزدی، رضا (1390). «توسعه گردشگری روستایی با رویکرد گردشگری پایدار». قابل‌دسترس در سایت: http://seeiran.ir.
ایزدی، بنت‌الهدی رضائی مقدم، کورش اسداله‌پور، علی (1395). «سازه‌های مؤثر و موانع تحقق توسعۀ کارآفرینی در مشاغل خانگی بخش کشاورزی در مناطق روستایی شیراز». علوم ترویج و آموزش کشاورزی ایران، دورۀ 12، شمارۀ 1، ص 39-51.
ایمانی خوشخو، محمدحسین، فرهادی یونکی، مجید و دوستی ایرانی، مهناز (1398). «تأثیرگذاری زیرساخت گردشگری بر انتخاب مقصد (مطالعۀ موردی: شهر اصفهان)». گردشگری و توسعه، دورۀ 8، شمارۀ 4، شمارۀ پیاپی 21، ص 126-147.
بدری، سیدعلی رحمانی، خلیل، سجاسی قیداری، مجید و حسن‌پور، امید (1390). «راهبردهای توسعۀ اکوتوریسم در شهرستان مریوان». فصلنامۀ پژوهش‌های روستایی، دورۀ 2، شمارۀ 6، ص 31-54.
بهمنی، پریسا و نمامیان، فرشید (1398). «شناسایی و بررسی عوامل تأثیرگذار بر گردشگری در ایران». برنامه‌ریزی و توسعۀ گردشگری، دورۀ 8، شمارۀ 30، ص 195-212.
پاپلی یزدی، محمدحسین و سقایی، مهدی (1389). گردشگری (ماهیت و مفاهیم). تهران: انتشارت سمت، چاپ چهارم.
پیشوا، فرزانه و صنایعیان، هانیه (1394). «بررسی تأثیرات اکوتوریسم بر توسعۀ پایدار روستایی». دومین کنفرانس بین‌المللی پژوهش‌های نوین در عمران، معماری وشهر سازی. .https://civilica.com/doc/509494
تقی‌زاده، ابوالقاسم و زینلی، بهرام (1392). «تدوین ساختار تئوریک مدیریتی- عملیاتی برنامه‌ریزی رشد اکوتوریسم با تأکید بر ایران». اولین همایش ملی مدیریت گردشگری، طبیعت‌گردی و جغرافیا، 23 بهمن 92، همدان.
حاجی‌نژاد، علی و یاری، منیر (1392). «برنامه‌ریزی راهبردی اکوتوریسم با استفاده از مدل ترکیبی SWOT- TOPSIS (مورد: پارک جنگلی بلوران کوهدشت)». فصل‌نامۀ جغرافیا و توسعه، دورۀ 11، شماره 32، ص 177-191.
حبیبی، مرضیه و هاشمی، سیدسعید (1395). «پهنه‌بندی اکوتوریسم منطقۀ صادق‌آباد بافق، استان یزد». گردشگری و توسعه، دورۀ 5، شمارۀ 2، ص 65-85.
حسنی، علیرضا و مهدیزادگان نمین، سیما (1387). «بررسی نقش اکوتوریسم در توسعۀ پایدار نواحی روستایی». اولین کنفرانس بین‌المللی سکونتگاه‌های سنتی زاگرس. سنندج، https://civilica.com/doc/56659.
دادرس، حسن و کردوانی، پرویز (1391). «بررسی اهمیت روستاهای حاشیۀ تالاب انزلی از جنبه‌های مختلف اجتماعی، اقتصادی و گردشگری». نگرش‌های نو در جغرافیای انسانی، دورۀ 4، شمارۀ 2، ص 21-40.
رحمانی، ولی‌الله مولائی هشجین، نصرالله و شیرکیائی، تیمور (1395). «تحلیل راهبردی گردشگری روستایی ناحیۀ غرب مازندران در راستای توسعۀ پایدار». اقتصاد فضا و توسعۀ روستایی، دورۀ 5، شمارۀ 17، ص 135-151.
رضایی، حمید، سمیعی، روح‌الله، دیده‌خانی، حسین و شجاعی، سامره (1397). «طراحی الگوی توسعۀ پایدار کارآفرینی روستایی با استفاده از روش دلفی فازی». پژوهش اجتماعی، دورۀ 10، شمارۀ 38، ص 45-65.
رضوانی، محمدرضا اکبریان، رونیزی، سعیدرضا، رکن‌الدین افتخاری، عبدالرضا و بدری، سیدعلی (1390). «تحلیل مقایسه‌ای آثار اقتصادی گردشگی خانه‌های دوم با گردشگری روزانه بر نواحی روستایی، با رویکرد توسعۀ پایدار (مورد مطالعاتی: شهرستان شمیرانات، استان تهران)». پژوهش‌های روستایی، دورۀ 2، شمارۀ 8، ص 35-62.
زردان، میثم و منصوربهمنی، مسلم (1394). «گردشگری روستای و اصول توسعه گردشگری پایدار». همایش ملی عمران و معماری با رویکرد توسعۀ پایدار، فومن، https://civilica.com/doc/422686.
زیاری، کرامت‌اله (1380). «توسعۀ پایدار و مسئولیت برنامه‌ریزان شهری در قرن بیست‌ویکم». مجلۀ دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، دورۀ 48، شمارۀ 160، ص 371-385.
شکوهی، سعیده و افرازه، عباس (1393). «طراحی مدل انتقال فناوری و دانش نانو در ایران به روش دلفی فازی». اولین کنفرانس بین‌المللی مدیریت در قرن 21، تهران. https://civilica.com/doc/311726
شهیدی، محمدشریف، اردستانی، زهراالسادات و گودرزی سروش، محمدمهدی (1388). «بررسی تأثیرات توریسم در برنامه‌ریزی نواحی روستایی». پژوهش‌های جغرافیای انسانی، دورۀ 42، شمارۀ 67، ص 99-113.

a.                   صحنه، بهمن و خداداد، مهدی (1393). «بررسی راهکارهای توسعۀ گردشگری روستایی با استفاده از مدل SWOT (مطالعۀ موردی: دهستان فیروزجاه-شهرستان بابل». دومین همایش ملی پژوهش های کاربردی در جغرافیا و گردشگری. https://civilica.com/doc/413612/

صدرموسوی، میرستار و دخیلی کهنمویی، جواد (1383). «درآمدی بر برنامه‌ریزی تفرجگاه‌های توریستی». جغرافیا و برنامه‌ریزی، دورۀ 4، شمارۀ 17، ص 91-112.
صفری، حجت (1389). امکان سنجی احداث پارک جنگلی در منطقۀ تنگ چاهو به منظور توسعۀ اکوتوریسم. پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشکدۀ علوم انسانی، گروه جغرافیا، دانشگاه اصفهان.
طلیعه علیا، زهرا (1390). «وضعیت حقوقی اکوتوریسم در ایران». تعالی حقوق، دورۀ 3، شمارۀ 11، ص 129-140.
طیبی، سیدکمیل، بابکی، روح‌الله و جباری، ا.میر (1386). «بررسی رابطۀ توسعۀ گردشگری و رشد اقتصادی در ایران (1383-1338)». پژوهش‌نامۀ علوم انسانی و اجتماعی، ویژه اقتصاد، دورۀ 7، شمارۀ 26، ص 83-110.
علیقلی‌زاده فیروزجایی، ناصر (1398). «اثرات توسعۀ گردشگری روستایی بر بخش کشاورزی (مطالعۀ موردی: (روستاهای جلگه‌ای دهستان میان‌بند شهرستان نور». برنامه‌ریزی توسعه گردشگری، دورۀ 8، شمارۀ 30، ص 111-124.
عینالی، جمشید، جعفری، غلامحسین و تبیره، اسماعیل (1393). «ارزیابی نقش اکوتوریسم در توسعۀ مناطق روستایی (مطالعۀ موردی: دهستان اورامان تخت-شهرستان سروآباد)». برنامه‌ریزی و توسعه گردشگری، دورۀ 3، شمارۀ 9، ص 191-211.
غزانی، عزت‌الله بیژنی، مسعود و چیذری، محمد (1395) «نقش سرمایۀ اجتماعی در توسعۀ گردشگری طبیعی مردم‌نهاد از دیدگاه روستاییان استان مازندران». علوم ترویج و آموزش کشاورزی.1، دورۀ 12، شمارۀ 1،  ص 53-69.
فرازی، محمدمهدی (1396). «بررسی عوامل رشد و توسعه پایدار روستایی با محوریت اکوتوریسم بوم‌گردی در حوزه کلان‌شهر شیراز». سومین کنفرانس سالانۀ بین‌المللی عمران، معماری و شهرسازی، شیراز، https://civilica.com/doc/636273
فرزین، محمدرضا، عباس‌پور، نیلوفر، اشرفی، یکتا و ضرغام بروجنی، حمید (1398). «اثرات توسعۀ گردشگری ورودی بر تولید و اشتغال بخش‌های اقتصادی: رهیافت تحلیل مسیر ساختاری». گردشگری و توسعه، دورۀ ۸، شمارۀ ۴, ص ۳۸-۵۸.
کیاکجوری، داود و حاتمی، لیلا (1393). «وضعیت اکوتوریسم در ایران». دومین همایش ملی پژوهش‌های کابردی در جغرافیا و گردشگری. تهران، https://civilica.com/doc/413610.
گلی مختاری، لیلا، بهرام‌آبادی، الهام و سلگی، لیلا (1397). «بررسی تطبیقی توانمندی های ژئوتوریسم شهرستان الشتر با استفاده از مدل های پرالونگ و پرییرا». جغرافیا و توسعه، دورۀ 16، شمارۀ 52، ص 69-96.
گودرزوند چگنی، مهرداد  (1394). «توسعۀ پایدار؛ شاخص‌ها و سیاست». فصل‌نامۀ علمی پژوهشی سیاست جهانی،دورة 4، شمارة 2، ص 215-238.
مجاهد، وحیده (1394). «اکوتوریسم: تعاریف، اصول و پایداری». اولین کنفرانس بین‌المللی علوم جغرافیا، مؤسسۀ عالی علوم و.فناوری خوارزمی. شیراز، https://civilica.com/doc/411100.
محمدزاده، حافظ و اصغری شیوه، ستار (1396). «تحلیل و بررسی روند طراحی دهکدۀ اقامتی، تفریحی و توریستی با رویکرد توسعۀ اکوتوریسم». چهارمین کنفرانس ملی دستاوردهای اخیر در مهندسی عمران، معماری و شهرسازی تهران. تهران، https://civilica.com/doc/719337.
مرید سادات، پگاه و ساعی‌نیا، محدثه  (1395). «جایگاه گردشگری در توسعۀ پایدار روستایی  (مطالعۀ موردی: روستای مصر، شهرستان خور وبیابانک)». فصل‌نامۀ علمی پژوهشی توسعۀ پایدار محیط جغرافیایی، دورۀ 1، شمارۀ 2، ص 83-95.
موحدی، رضا، ایزدی، نسیم و علی‌آبادی، وحید (1395). «تحلیل موانع توسعه گردشگری روستایی (مورد مطالعه: روستای فش، شهرستان کنگاور، استان کرمانشاه)». دوفصل‌نامۀ مطالعات اجتماعی گردشگری، دورۀ 4، شمارۀ 8، ص 99-126.
مهراب قوچانی، امید، غنیان، منصور، خسروی‌پور، بهمن و کراتز، جان سی (1398). «مؤلفه‌های مؤثر بر تعهد و ترجیح فعالیت‌های گردشگری در میان ساکنان نواحی روستایی تالاب‌های استان خوزستان». علوم ترویج و آموزش کشاورزی، دورۀ 15، شمارۀ 1، ص59-70.
میرزایی، محمد و فومن اجیرلو، پری (1396). «بررسی اثرات اکوتوریسم بر محیط و ارتباط آن با توسعۀ پایدار». اولین همایش بین‌المللی گردشگری، جغرافیا و محیط زیست پاک. همدان، https://civilica.com/doc/691551.
میرکتولی، جعفر و مصدق، راضیه (1389). «بررسی وضعیت گردشگری روستایی و نقش آن در رونق صنایع‌دستی دهستان استرآباد جنوبی.شهرستان گرگان». مطالعات و پژوهش‌های شهری و منطقه‌ای، دورۀ 2، شمارۀ 7، ص 135-154.
میرکریمی، سیدحامد، سعیدی، سحر و سعیدی، سپیده (1395). «اصول و مفاهیم دست‌یابی به اکوتوریسم موفق». فصل‌نامۀ انسان و محیط زیست، دورۀ 14، شمارۀ 2، پیاپی 37، ص 14-23.
ویسی، هادی (1396). «بررسی سیاست‌گذاری صنعت گردشگری در قوانین بالادستی جمهوری اسلامی ایران». فصل‌نامۀ مطالعات راهبردی سیاست‌گذاری عمومی، دورۀ 7، شمارۀ 25، ص 93-112.
هاشمی، نیلوفر (1389). «نقش اکوتوریسم در توسعۀ روستایی». فصل‌نامۀ روستا و توسعه، دورۀ ۱۳، شمارۀ ۳، ص173-188.
Anderson, W. (2009). “Promoting Ecotourism through Networks: Balearic Islands”. Journal of Ecotourism, 8(1), 51-69.
Aref, F. (2011). “Sense of Community and Participation for Tourism Development”. Life Science Journal, 8(1), 20-25.
Balt, S., Hiromishi, F., & Renchin, T. (2012). “Ecotourism Planning with the Participation of local People in Biger City, Mongolia”. South Asian Journal of tourism and Heritage, 5(1), 17-34.
Bjork, P. (2007). “Definition Paradoxes: From concept to definition”. In J. Higham, Critical Issues in Ecotourism: Understanding a complex tourism phenomenon. Buttleworth-Heinemann, Oxford.
Black, R., & Crabtree, A. (2007). Quality assurance and certification in ecotourism. CAB International.
Blangy, S., & Mehta, H. (2006). “Ecotourism and ecological restoration”. Journal for Nature Conservation, 14 (3-4), 233–236.
Bunruamkaew, K. H., & Murayama, Y. (2011). “Site Suitability Evaluation for Ecotourism Using GIS & AHP: A Case Study of Surat Thani Province Thailand”. Journal of Procedia Social and Behavioral Sciences, 21, 269–278.
Campbell, L. M. (1999). “Ecotourism in rural developing communities”. Annals of Tourism Research, 26(3), 534-553.
Cole, S. (2006). “Information and empowerment: The keys to achieving sustainable tourism”. Journal of Sustainable Tourism, 14(6), 629-644.
Garrod, B., & Wilson, J. C. (2003) Marine Ecotourism: Issues and Experiences. Channel View Publications.
Holtz, C., & Edwards, S. (2003). “Linking biodiversity and sustainable tourism policy”. Ecotourism policy and planning, 39-54.
Kakda, k. (2012). Symbiosis between agriculture and community-based ecotourism: Towards Agro- Tourism product Diversification Chi Phat Commune, Thmor Bang District, Koh Kong Province The Kingdom Of Cambodia. The University of Tokyo.
Neth, B. (2008). Ecotourism as a Tool for Sustainable Rural Community Development and Natural Resources Management in the Tunel Sap Biosphre Reserve. kassel university press GmbH.
Popescu, R. I., & Zamfir, A. (2011). “Strategic Role of Ecotourism for Romania’s Regional Development”. In the Scale of Globalization. Think Globally, Act Locally, Change Individually in the 21st Century, 250-258. Ostrava: University of Ostrava.
Ritchie, J. R. B., & Crouch, G. I. (2000.). “The compeve desnaon: A sustainability perspecve”. Tourism Management, 21, 1–7.
Scheyvens, R. (2007). “Exploring the tourism-poverty nexus”. Current Issues in Tourism, 10(2-3), 231-254.
Smiths, E. (2013). Community participation and community involvement in the benefits among ecotourism operators: comparing theory with practice by means of an in-depth case study in the DAINTREE Coast, Australia. Mater Thesis, Utrech University.