تحلیل آثار اجتماعی ـ فرهنگی گردشگری در مقصدهای مذهبی و تاریخی مورد مطالعه: شهرهای قم و اصفهان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه برنامه‌ریزی گردشگری، دانشکدۀ گردشگری، دانشگاه علم و فرهنگ، تهران، ایران

2 دانش‌آموختۀ کارشناسی ارشد، دانشکدۀ گردشگری، دانشگاه علم و فرهنگ، تهران، ایران

چکیده

توسعۀ گردشگری تغییراتی را در نظام اجتماعی ـ فرهنگی جامعۀ میزبان ایجاد می‌کند. با توجه به تنوع روزافزون گردشگری، شناخت تأثیرات متعدد انواع گردشگری بر جامعۀ میزبان و درک تفاوت‌ها و تشابهات موجود بین اثرات آنها از ضروریات برنامه‌ریزی و مدیریت آگاهانه و اصولی گردشگری است. این تحقیق به‌منظور درک تفاوت‌ها و تشابهات آثار اجتماعی ـ فرهنگی دو نوع قدیمی و اصلی گردشگری (مذهبی و تاریخی) در شهرهای قم و اصفهان انجام شده است. پژوهش از نظر هدف کاربردی و از نظر روش توصیفی ـ تحلیلی است و به‌صورت پیمایشی انجام شده است. جامعۀ آماری تحقیق دربردارندۀ ساکنان شهرهای قم و اصفهان است که 384 نفر به شیوۀ نمونه‌گیری خوشه‌ای انتخاب شده‌اندند. داده‌ها با پرسش‌نامۀ محقق‌ساخته جمع‌آوری شده و برای تجزیه و تحلیل داده‌ها از آزمون یو ـ من ویتنی و برای اولویت‌بندی تأثیرات اجتماعی ـ فرهنگی آن‌ها از آزمون فریدمن استفاده شده است. نتایج نشان می‌دهد که در زمینۀ اجتماعی، گردشگری در شهر قم بر انحرافات اجتماعی و در شهر اصفهان بر سبک زندگی جامعۀ میزبان بیشترین تأثیر داشته است. درمورد شاخص‌های فرهنگی در دو جامعه تفاوت معناداری وجود نداشته است. اولویت‌ تأثیرات اجتماعی در شهر قم به ترتیب، تأثیر در انحرافات اجتماعی، سبک زندگی و کیفیت زندگی، و در شهر اصفهان، تأثیر در سبک زندگی، انحرافات اجتماعی و کیفیت زندگی است. اولویت‌ تأثیرات فرهنگی در هر دو شهر به ترتیب، تأثیر در ارزش‌ها و باورها، الگوهای رفتاری، نگرش و آداب‌ورسوم بوده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Analysis of Socio-Cultural Effects of Tourism on the Religious and Historical Destinations (Case Study: Isfahan & Qom Cities)

نویسندگان [English]

  • Siavash Imeni gheshlagh 1
  • Zahra Tabatabaei qomi 2
1 Assistant professor department of Tourism Planning, Tourism Faculty, University of science and Culture, Tehran, Iran
2 Graduated in religious tourism, department of Tourism Planning, Tourism Faculty, University of science and Culture, Tehran, Iran
چکیده [English]

the host community. Due to the increasing diversity of tourism, recognizing the effects of various types of tourism on the host community and understanding the differences and similarities between their effects is a necessity of planning and informed and normative management of tourism. This study aims to analyze the socio-cultural effects of religious and historical tourism in the cities of Qom and Isfahan to understand the differences and similarities. The research is applied in terms of purpose and descriptive-analytical in terms of method, which has been done as a survey. The statistical population of the study was the residents of Qom and Isfahan where 384 people were selected by cluster sampling. Data were collected using a researcher-made questionnaire and U-Mann-Whitney test was used to analyze the data and Friedman test was used to prioritize their socio-cultural effects. The results show that in terms of social effects, tourism has had the greatest impact on social deviations in Qom and on the lifestyle of the host community in Isfahan. There was no significant difference between the two societies in terms of cultural indicators.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Socioal effects
  • Cultural effects
  • Religious tourism
  • Cultural tourism
  • Historical tourism
  • Qom
  • Isfahan
آزادخانی، پاکزاد، حسین‌زاده، جعفر و سلیمی باوندپور، آذین (1397). «بررسی تأثیرات اجتماعی – فرهنگی توسعۀ گردشگری شهری ایلام». مجلۀ جغرافیای اجتماعی شهری، سال 5، شمارۀ 1، پیاپی 12، ص 1-15.
آقاجانی، معصومه و فراهانی‌راد، سعید (1394). «گردشگری مذهبی و عوامل مؤثر بر آن (مطالعۀ موردی ایران)». فصل‌نامۀ سیاست‌های راهبردی و کلان، دورۀ 3، شمارۀ 9، ص 43-66.
اجزاء شکوهی، محمد، بوذرجمهری، خدیجه، ایستگلدی، مصطفی و مودودی ارخودی، مهدی (1393). «بررسی تأثیرات گردشگری بر کیفیت جامعۀ میزبان؛ نمونۀ مطالعاتی: شهر بندر ترکمن». فصل‌نامۀ علمی-پژوهشی فضای جغرافیایی، سال چهاردهم، شمارۀ 47، ص 101-125.
ادبی ممقانی، محمد، خانی، فضیله، سجاسی، حمدالله و فرخی، سعیده ( 1393). «ارزیابی اثرات توسعۀ گردشگری فرهنگ‌محور در تغییرات اجتماعی ـ فرهنگی مقاصد روستایی(مورد مطالعه: بخش کن ـ دهستان سولقان)». مجلۀ علمی ـ پژوهشی برنامه‌ریزی فضایی ( جغرافیا)، دورۀ 4، شمارۀ 2 (پیاپی 13)، ص 55-78.
تقدیسی، احمد، تقوایی، مسعود و پیری، سیامک (1391). «تحلیلی بر نگرش جامعۀ میزبان به تأثیرات فرهنگی ـ اجتماعی گردشگری شهرستان دالاهو». مجلۀ علمی تخصصی برنامه‌ریزی فضایی، سال دوم، شمارۀ 1، ص 121-140.
جمالی‌نژاد، مهدی (1391). گردشگری اسلامی. تهران: نشر آرما، چاپ اول.
دلبری، سیدعلی و رجبی، محمدهادی (1390). مدیریت مقصد توریسم. تهران: انتشارات مهکامه، چاپ اول.
رحمانی، مریم (1391). «تأثیرات اجتماعی گردشگری؛ مطالعۀ موردی حمام جورجین انگلستان». سایت علم گردشگری، https://www.pogc.ir/Portals/0/maghalat2/seri18/910110-1.pdf
رحیم‌پور، علی (1379). سیمای جهانگردی اسلامی. نشر محیا، ص 14.
رضوانی، محمدرضا (1387). توسعۀ گردشگری روستایی با رویکرد گردشگری پایدار. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
رنجبریان، بهرام و زاهدی، محمود (مترجم) (1379). برنامه‌ریزی توریسم در سطح ملی و منطقه‌ای. جهاددانشگاهی دانشگاه اصفهان.
رنجبریان، بهرام و زاهدی، محمد (1385). شناخت گردشگری. اصفهان: نشر چهار باغ، چاپ چهارم.
زاهدی، شمس‌السادات (1385). مبانی توریسم و اکوتوریسم پایدار با تأکید بر محیطزیست. تهران: انتشارات دانشگاه علامه طباطبایی.
شاطریان، محسن (1396). «شناسایی عوامل اجتماعی فرهنگی مؤثر بر حفظ محیط‌زیست؛ مطالعۀ موردی شهروندان کاشان». مجلۀ آموزش محیط زیست و توسعه پایدار، شمارۀ 14، ص 101 - 115.
غفاری، غلامرضا (1388). «منطق پژوهش تطبیقی». مجلۀ مطالعات اجتماعی ایران، دورۀ 3، شمارۀ 4، ص 1-16.
قایی پاشا، جمیله، خداداد، مهدی و صفدری، المیرا (1396). «بررسی تأثیرات گردشگری ساحلی بر کیفیت زندگی شهروندان، مطالعۀ موردی شهر تنکابن». مجلۀ پژوهش‌های نوین علوم جغرافیایی، سال اول، شمارۀ 8، ص 73-85.
قنبری، ابوالفضل، درخشان، الهام، صالحی، سیدموسی و احمدی، الله‌داد (1396). «بررسی تأثیرات گردشگری شهری بر کیفیت زندگی شهروندان، مطالعۀ موردی: شهر یاسوج». فصل‌نامۀ علمی- پژوهشی گردشگری و توسعه، دورۀ 6، شمارۀ 10، ص 23-44.
کاظمی، مهدی (1382). «بررسی تأثیرات اقتصادی فرهنگی توسعۀ جهانگردی از دیدگاه ساکنان». فصل‌نامۀ مطالعات جهانگردی، دورۀ 1، شمارۀ 3، ص 1-16.
کروبی، مهدی، احمدی، سامان و رسولی، محمد (1395). ««ارزیابی تأثیرات اجتماعی ـ فرهنگی گردشگری بر جامعۀ میزبان (مورد مطالعه: شهر بانه)». فصل‌نامۀ مطالعات اجتماعی گردشگری، دورۀ 4، شمارۀ 8، ص 1-21.
مرکز آمار ایران (1395). سرشماری سال 1395. www.amar.org.ir
میسون، پیتر (1390). گردشگری: اثرات، برنامه‌ریزی و مدیریت. ترجمۀ روزبه میرزائی و پونه ترابیان. تهران: نشر ترمه، چاپ دوم.
نوابخش، مهرداد و صفی، سمیه (1392) جامعه‌شناسی گردشگری شهری (تاریخ اندیشه و نظریه در جامعه‌شناسی توریسم). تهران: انتشارات بهمن برنا.
نیک‌بین، مهنا، ضرغام بروجنی، حمید، صالحی امیری، سیدرضا، محمدخانی، کامران و غفاری، فرهاد (1399). «مدل‌سازی پیامدهای توسعۀ پایدار گردشگری فرهنگی؛ رویکرد آمیخته». فصل‌نامۀ علمی پژوهشی گردشگری و توسعه، دورۀ 9، شمارۀ 1، ص 214-234.
وارثی، حمید و صفرآبادی، اعظم (1393). «نقش عوامل اجتماعی گردشگری در توسعۀ گردشگری شهری؛ مورد مطالعه شهر اصفهان». مجلۀ مطالعات جامعهشناسی شهری، سال چهارم، شمارۀ 12، ص 101-128.
Brida, J. G., & Zapata, S. (2010). “Cruise Tourism: Economic, Socio-Cultural and Environmental Impacts”. International Journal of Leisure and Tourism Marketing, 1(3), 205-226.
Buckley, R. (2004). Environmental impacts of ecotourism. CABI publishing.
Cole, S. (2006). “Information and Empowerment: The Keys to Achieving Sustainable Tourism”. Journal of sustainable Tourism, 14(6), 1-16.
Gurung, R. (2016). Marketing religious tourism destination (Case study: The Birthplace of Gautama Buddha, Lumbini, Nepal. CENTRIA university of applied science.
Hall, C. M (1995). Introduction to Tourism in Australia. 2ndedn, South Melbourne: Longman Australia.
Kim, K. (2013). “How does tourism in a community impact the quality of life of community resident?”. Tourism management, 36, 527-540.
Gerung, R. (2016). Marketing religious tourism destination (Case study: The Birthplace of Gautama Buddha, Lumbini, Nepal. CENTRIA university of applied science.
Lin, Z., Chen, Y., & Filieri, R. (2017). “Resident-tourist value co-creation: The role of residents perceived tourism impacts and life satisfaction”. Journal Tourism Management, 61, 436-442.
Liu, S. Z. (2003). “Sustainable tourism development: A critique”. Journal of sustainable tourism, 11(6), 459-475.
Mason, P. (2003). Tourism Impacts, Planning and management. Butterworth Heinman.
Mbiwa, J. E. (2005). “Enclave Tourism and its socio-economic impacts in the Okavango Delta Botswana”. Tourism manage., 26(2), 157-172
Nunkoo, R. (2016). “Toward a More Comprehensive Use of Social Exchange Theory to Study Residents’ Attitudes to Tourism”. Procedia Economics and Finance, 39(2016), 588-596
Ozcan, C. C., Bişkin, F., & Şimşek, Ç. (2019). “Regional Economic Effects and Marketing of Religious Tourism: The Case of Konya”. In Handbook of Research on Socio-Economic Impacts of Religious Tourism and Pilgrimage, 250-274.
Öznalbant, E., & Alvarez, M. D. (2020). “A socio-cultural perspective on yoga tourism”. Tourism Planning & Development, 17(3), 260-274.
Pramanik, P. D., & Widyastuti, N. S. (2017). “Rural tourism destination strategy through SWOT analysis in Cibuntu Village-Indonesia”. Asean Tourism Research Association, Malaysia, Taylors University, pp. 27-35. ISBN:978-967-0173-37-5
Puhakka, R., Sarkki, S., Cottrell, S. P., & Siikamäki, P. (2009). “Local discourses and international initiatives: sociocultural sustainability of tourism in Oulanka National Park, Finland”. Journal of Sustainable Tourism17(5), 529-549.
Sanchez Carrera, E. J., Brida, J. G., & Risso, W. A. (2013). “Tourism Impact on Long-Run Mexican Economic Growth”. Economics Bulletin, 23(21), 1-8.
Swarbrooke, J. (1999). Sustainable Tourism Management. Wallingford, CABI Publications.
Zhuang, X., Yao, Y., & Li, J. J. (2019). “Sociocultural impacts of tourism on residents of world cultural heritage sites in China”. Sustainability, 11(3), 840.