ارزیابی تناسب مکانی برای توسعۀ اکوتوریسم در حوزۀ آبخیز ابیانه ـ برزرود استان اصفهان با استفاده از تحلیل سلسله‏‌مراتبی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری برنامه‌‏‏‏‏‏ریزی محیط زیست، پردیس بین‏‏‏‏‏‌المللی ارس دانشگاه تهران، تهران، ایران

2 استاد دانشکدۀ محیط زیست دانشگاه تهران، تهران، ایران

3 استادیار دانشکدۀ محیط زیست دانشگاه تهران، تهران، ایران

4 دانشیار سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، پژوهشکدة حفاظت خاک، تهران، ایران

10.22034/jtd.2021.289736.2366

چکیده

هدف از این پژوهش، شناسایی، ارزیابی و معرفی پهنه‏‏‏‏‏های مستعد گردشگری نوع اکوتوریسمی در حوضۀ آبریز «ابیانه ـ برزرود» به دلیل پتانسیل‏‏‏‏‏های منحصربه‏فرد طبیعی و فرهنگی – تاریخی و انسانی است. فاکتورهای مؤثر در مکان‏‏‏‏‏یابی مناطق مستعد در این تحقیق، شامل نُه متغیر زیست‏محیطی است که پس از رقومی‏‏‏‏‏سازی نقشه‏‏‏‏‏های پایه و تهیۀ پرسش‏نامۀ تحلیل سلسله‏مراتبی (AHP) از کارشناسان خبره درخصوص اهمیت نسبی معیارها و زیرمعیارها به‏نسبت هم نظرسنجی شد. در این پژوهش، معیارهای جاده، رودخانه، پوشش گیاهی و خدمات اقامتی بیشترین تأثیر را در انتخاب مکان مناسب اکوتوریسم به خود اختصاص دادند و پس از آن، به‏ترتیب اثرگذاری، معیارهای رستوران، چشمه، مظهر قنات و محدودۀ روستا قرار گرفته‏اند. در محیط سامانۀ اطلاعات جغرافیایی (GIS) با استفاده از نرم‏‏‏‏‏افزار اکسپرت چویس براساس وزن‏های به‏دست‏آمده از مدل یادشده و پردازش آن، نقشۀ رتبه‌‏‏‏‏‏بندی درجات تناسب برای اکوتوریسم در سه ردۀ ضعیف، متوسط و خوب تهیه شد. این نقشه، با 59 مکان کنترلی در بازدیدهای میدانی صحت‏سنجی شد و کلیۀ مکان‏‌های مستعد گردشگری در محدودۀ خوب قرار گرفته‌‏اند که صحت این نقشه را تأیید می‏کند. جذاب‏ترین مناطق حوضه، که حدود 25 درصد سطح حوضه را شامل می‏شود، با رتبۀ خوب، در قسمت‏‏‏‏‏‌های مرکزی حوضه و در راستای مسیر مواصلاتی بین روستاهای منطقه قرار دارد. مناطق با جذابیت متوسط، که حدود 46 درصد سطح حوضه را دربر می‏‏‏‏‏گیرد، عمدتاً در بخش جنوبی حوضه و در محدودۀ منطقۀ حفاظت‏‏‏‏‏ شدۀ محیط زیست واقع شده است. مناطق با جذابیت کم با میزان گسترش حدود 29 درصد مساحت منطقه، عمدتاً در شمال غرب و جنوب غرب حوضه گسترش دارد و به‏صورت لکه‏‏‏‏‏‌هایی نیز در سایر مناطق حوضه ملاحظه می‌‏‏‏‏‏شود.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Evaluation of spatial suitability for ecotourism development in Abyaneh-Barzroud watershed basin Esfahan Province using hierarchical analysis

نویسندگان [English]

  • Mohsen Razzaghi Abyaneh 1
  • Hamid Reza Jafari 2
  • Hasan Hoveidi 3
  • Hamid Reza Peyrowan 4
1 PhD Student in Environmental Planning, University of Tehran, Aras Campus, Faculty of Environment
2 Professor of the Faculty of Environment, University of Tehran, Tehran, Iran.
3 Asistant professor of the Faculty of Environment, University of Tehran, Tehran, Iran.
4 Associate Professor of Agricultural Research, Education and Extension Organization, Soil Conservation and Watershed Management Research Institute, Tehran, Iran.
چکیده [English]

The purpose of this study is to identify, evaluate and introduce ecotourism-prone tourism areas in the "Abyaneh-Barzrood" catchment area due to its unique natural, cultural, historical and human potentials. Factors influencing the location of susceptible areas in this study include 9 environmental variables that after digitizing the baseline maps and preparing an AHP questionnaire from an expert on the relative importance of criteria and sub-criteria compared to each other. In this study, the criteria of road, river, vegetation and accommodation services had the greatest impact on choosing a suitable place for ecotourism, followed by the criteria of restaurant, spring, aqueduct and the area of ​​the village, respectively. In GIS environment, using Expert Choice software based on the weights obtained from the mentioned model and its processing, a ranking map of fitness scores for ecotourism was prepared in 3 categories: weak, medium and good. This map was validated with 59 control locations in field visits. All potential tourist destinations are in a good range, which confirms the accuracy of this map. The most attractive areas of the basin, which covers about 25% of the basin area, with a good rank, are located in the central parts of the basin and along the transportation route between the villages of the region. Areas of medium attractiveness, which cover about 46% of the basin area, are mainly located in the southern part of the basin and within the environmental protected area. Low attractiveness areas with a spread rate of about 29% of the area are mainly in the northwest and southwest of the basin and are seen as spots in other areas of the basin.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Natural Attraction
  • Tourism Capacities
  • Sustainable development
  • Natural heritage
  • Geotourism

مراجع

بزم‌‏‏‏‏‏آرا بلشتی، مژگان، توکلی، مرتضی و جعفرزاده، کاوه (1396). ارزیابی پهنه‌‏‏‏‏‏های توسعۀ اکوتوریسم در مناطق حفاظت ‏‏‏‏‏شده، مطالعۀ موردی: منطقه حفاظت ‏‏‏‏‏شده خابیز. مجلۀ برنامه‌‏‏‏‏‏ریزی و آمایش فضا، ۲۱(۳)، ص ۹۵-118.
بیژنی، علی، بهزاد، اردوان و نادری‏فر، حمیدرضا (1396). تحلیل پهنه‌‏‏‏‏‏های اکوتوریسمی با استفاده از مدل های AHP و TOPSIS (مطالعۀ موردی: حوضۀ آبخیز سیاهرود، رودبار، استان گیلان، ایران. فصلنامه علمی –پژوهشی جغرافیا (برنامه‌‏ریزی منطقه)، ۸(۱۰)، ص ۹۳-۱۰۳.
پیروان، حمیدرضا و پیروان، ملیکا (1395). معرفی و ارزیابی پتانسیل ژئومورفوسایت‌‏‏‏‏‏های دره روستای تاریخی ابیانه جهت توسعۀ گردشگری طبیعت‌‏‏‏‏‏گرا به روش رینارد توسعه‏‏‏‏‏‌داده شده. سومین همایش بین‏‏‏‏‏‌المللی و ششمین همایش ملی گردشگری جغرافیا و محیط زیست پایدار.
پیروان، حمیدرضا و پرهمت، جهانگیر(1395). گزارش بازدید علمی از منطقۀ ابیانه، پژوهشکدۀ حفاظت خاک و آبخیزداری کشور.
پیرمحمدی، زیبا، فقیهی، جهانگیر، زهدی امیری، قوام‌‏‏‏‏‏الدین و شریفی، مرتضی (1389). ارزیابی توان زیست ‏‏‏‏‏محیطی متناسب با رویکرد طبیعت‌‏‏‏‏‏گردی در جنگل‏‏‏‏‏‌های زاگرس، مطالعۀ موردی: سامان عرفی چم حاجی‏‏‏‏‏‌جنگل کاکارضا، لرستان .فصل‏نامۀ علمی - پژوهشی تحقیقات جنگل و صنوبر ایران، ۱۸(۲)، ۱۳۰-241.
حسین‌جانی‌‏‏‏‏‏زاده، مهدیه، حسن‏‏‏‏‏‌زاده، رضا، هنرمند، مهدی، و ناصری، فرزین (1399). بررسی پتانسیل ژئوتوریسم با استفاده از سنجش از دور و سیستم اطلاعات جغرافیایی، شهرستان رفسنجان، استان کرمان، فصل‏نامۀ علمی - پژوهشی گردشگری و توسعه، ۹(۴)، ۲۳۰-۲۱۵.
خلیلی، زینب و اولادی، جعفر (۱۳۹۵). تأثیر فاکتورهای غیراکولوژیک در ارزیابی توان طبیعت‌‏گردی با استفاده از GSS. مطالعۀ موردی: سامان عرفی قلعه پاوه. پژوهش محیط زیست. ۷(۱۴)، ۱۶۸-۱۸۰.
 زاهدی، شمس‏‌السادات (1386). اصول اکوتوریسم (با تأکید بر محیط زیست). دانشگاه علامه طباطبایی.
سازمان جهاد کشاورزی و دانشگاه شهید بهشتی (1398). طراحی آگرواکوسیستمی روستایی برمبنای الگوی کشت و مبتنی‏‌بر ارزیابی توان اکولوژیکی و ظرفیت برد محیطی مناطق برنامه‌‏‏‏‏‏ریزی استان اصفهان، گزارش پیشرفت طرح با عنوان «تعیین توان اکولوژیک با استفاده از مدل مناسب؛ ارزیابی توان اکولوژیکی مناطق برنامه‏‏‏‏‏‌ریزی استان اصفهان با استفاده از روش ارزیابی چندمعیاره و فازی‏‏‏‏‏‌سازی»، دانشگاه شهید بهشتی، معاونت پژوهشی و فناوری، پژوهشکده علوم محیطی.
شایان، سیاوش و پارسایی، اسماعیل (1386). امکان‏سنجی نواحی مستعد توسعۀ اکوتوریسم در استان کهکیلویه و بویراحمد .فصل‏نامۀ مدرس علوم انسانی، ۱۱(۴)، 189.
شجاعی، مسلم، تراب احمدی، مژگان و منزوی، مهشید (۱۳۹۲). ارزیابی توانمندی پهنه‏‌های مستعد طبیعت‏‏‏‏‏‌گردی، مطالعۀ موردی: استان قم. مجله آمایش جغرافیایی فضا، ۳(۹)، ۶۵–۸۲.
صفاری، امیر و قنواتی، عزت‏الله (۱۳۹۱). شناسایی پهنه‏‏‏‏‏‌های مستعد توسعۀ اکوتوریسم در شهرستان کازرون، نشریۀ تحقیقات کاربرد جغرافیایی، ۱۲(۲۶)، ۲۲۷-۱۴۷.
کارگر، بهمن (1393). راهبردهای برنامه‌‏‏‏‏‏ریزی جهت دستیابی به توسعۀ پایدار گردشگری با استفاده از تکنیک SWOT ، مطالعۀ موردی: روستای ابیانه، فصل‏نامۀ علمی – پژوهشی اطلاعات جغرافیایی (سپهر)، ۲۳(۹۰)، ۷۴-۹۰.
کیانی سلمی، صدیقه، موسوی، سیدحجت و یگانه دستگردی، پریسا (۱۳۹۶). برنامه‏‏‏‏‏ریزی مکانی و امکان‏‌سنجی نواحد مستعد طبیعت‏‏‏‏‏‌گردی با نگرش آمایش سرزمین، مطالعۀ موردی: استان چهارمحال و بختیاری. فصل‏نامۀ علمی ـ پژوهشی اطلاعات جغرافیایی سپهر، ۲۶(۱۰۲)، ۲۱۷-۲۲۸.
موسوی، سیدحجت، عباسیان، آسیه و زورمند، پریناز (1396). ارزیابی توان اکولوزیی توسعۀ تفرج متمرکز و گسترده اکوتوریسم در شهر رضا، نشریۀ تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، ۱۷(۴۶)، ۱۱۹-۱۳۸.
یمانی، مجتبی، یوسفی، فاطمه، مرادی، انور، عباسی، موسی و برزکار، محسن (۱۳۹۶). پهنه‏‏‏‏‏‌بندی آمایشی با استفاده از مدل‌‏‏‏‏‏های AHP وANP جهت توسعۀ گردشگری، مطالعۀ موردی شهرستان اشنویه، فصل‏نامۀ علمی پژوهشی اطلاعات جغرافیایی سپهر، ۲۶(۱۰۲)، ۱۹-۳۴.
Ayalew, L., & Yamagishi, H. (2005). The application of GIS-based logistic regression for landslide susceptibility mapping in the Kakuda-Yahiko Mountains, Central Japan. Geomorphology, 65(1-2), 15-31.
Laurance, W. F., Alonso, A., Lee, M., & Campbell, P. (2006). Challenges for forest conservation in Gabon, Central Africa. Futures, 38(4), 454-470.
Mura, P., & Wijesinghe, S. N. (2020). Critical therories in tourism- a systematic literature review. Tourism Geographies. https://doi.org/10.1080/14616688.2021.1925733

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار