مدل‌سازی ساختاری- تفسیری عوامل مؤثر بر توسعه گردشگری مذهبی در ایران با رویکرد آینده پژوهی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 پژوهشگر، دکتری جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه پیام نور تهران، ایران؛

2 کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران؛

3 پژوهشگر، دکتری جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه پیام نور تهران، تهران، ایران؛

4 کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه کاشان، اصفهان، ایران؛

10.22034/jtd.2019.194595.1783

چکیده

گردشگری مذهبی یکی از رایج‌ترین اشکال گردشگری در جهان است و صاحب‌نظران صنعت گردشگری بر این باورند که به لحاظ موقعیت فرهنگی – مذهبی خاص ایران در میان کشورهای دیگر، گردشگری مذهبی جای رشد و توسعه بسیاری در کشور دارد؛ هدف پژوهش حاضر، مدل‌سازی عوامل مؤثر بر توسعه گردشگری مذهبی در ایران با رویکرد آینده‌پژوهی و طراحی ارتباطات این عوامل می‌باشد. روش انجام پژوهش به صورت توصیفی- تحلیلی است. به منظور شناسایی عوامل مؤثر توسعه گردشگری مذهبی، از روش تحلیل محتوا استفاده شد. در بخش مدلسازی ساختاری تفسیری، از نظرات خبره دانشگاهی صاحب‌نظر در حوزه گردشگری و مراکز پژوهشی از طریق روش دلفی استفاده شده است. ابزار جمع‌آوری داده‌ها به‌صورت مصاحبه و پرسشنامه دوبه دویی می‌باشد و برای سنجش و ارزیابی روایی پرسشنامه از ملاک روایی صوری استفاده شده است. روابط بین عوامل موثر بر توسعه گردشگری مذهبی در ایران با استفاده از یک متدولوژی تحلیلی نوین تحت عنوان مدل‌‌سازی ساختاری تفسیری (ISM) تعیین و بصورت یکپارچه مورد تحلیل قرار گرفته است و در نهایت با استفاده از تحلیل MICMAC نوع عوامل مؤثر با توجه به اثرگذاری و اثرپذیری بر سایر عوامل‌ها مشخص و سطح‌بندی شدند. یافته‌های پژوهش نشان داد عوامل برنامه‌ریزی، سیاست-گذاری و نظارت کامل بر روند صنعت توریسم مذهبی با میزان قدرت نفوذ 8 بیشترین تاثیر و همچنین عوامل‌های مؤثر عدم دخالت دولت در برنامه‌های اجرایی و خصوصی‌سازی و ایجاد رشته دانشگاهی توریسم مذهبی مشترکاً با میزان قدرت نفوذ 2 کمترین تاثیر را دارد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Structural-Interpretive Modeling of Factors Affecting the Development of Religious Tourism in Iran by Future Research Approach

نویسندگان [English]

  • Majid Akbari 1
  • Fatemeh Taherpoor 2
  • Vahid Boustan Ahmadi 3
  • Atefe Foladi 4
1 Ph.D, Geography and Urban Planning, Tehran Payamenoor University, Tehran, Iran;
2 MSc. Geography and Urban Planning, Mohaghegh Ardebili University, Ardebil, Iran;
3 Ph.D, Geography and Urban Planning, Mohaghegh Ardebili University, Ardebil, Iran;
4 Master of Geography and Urban Planning, University of Kashan, Isfahan, Iran;
چکیده [English]

Religious tourism is one of the most common forms of tourism in the world, and tourism industry experts believe that in terms of Iran's culturally-specific religious status, among other countries, The purpose of the present study is to model the factors influencing the development of religious tourism in Iran with a future research approach and designing the relationship between these factors. The research method is descriptive-analytical. Content analysis method was used to identify the effective factors of religious tourism development. In the interpretive structural modeling section, expert opinions of tourism experts and research centers have been used through the Delphi method. Data were collected through interviews and a two-way questionnaire and face validity was used to assess the validity of the questionnaire. The relationships between the factors affecting the development of religious tourism in Iran have been determined using integrated analytical structural modeling (ISM) and analyzed by MICMAC analysis. Effectiveness and effectiveness on other factors were identified and classified. The findings of the study showed that planning, policy-making and full oversight of the religious tourism industry with the influence of the 8 most influential factors as well as the effective factors of the government's non-intervention in the programs of privatization and establishment of tourism academic discipline. Religion has the least influence with the power of influence 2.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Structural-Interpretative Modeling
  • Religious Tourism
  • Futures studies
  • Iran
آتش‌سوز، علی، فیضی، کامران، کزازی، ابوالفضل و الفت، لعیا (1395). «مدل‌سازی ساختاری ـ تفسیری ریسک‌های زنجیرۀ تأمین صنعت پتروشیمی». فصل‌نامۀ مطالعات مدیریت صنعتی، دورۀ 14، شمارۀ 41، ص 39-73.
آذر، عادل، خسروانی، فرزانه و جلالی، رضا (1392). تحقیق در عملیات نرم رویکردهای ساختاردهی مسئله. چاپ اول، سازمان مدیریت صنعتی.
آقاجانی، معصومه و فراهانی‌فرد، سعید (1394). «گردشگری مذهبی و عوامل مؤثر بر آن (مطالعۀ موردی تهران)». فصل‌نامۀ سیاست‌های راهبردی و کلان، دورۀ 3، شمارۀ 9، ص 43-66.
ابراهیم‌زاده، عیسی، کاظمی‌زاده، شمس‌الله و اسکندری ثانی، محمد (1390). «برنامه‌ریزی استراتژیک توسعۀ گردشگری، با تأکید بر گردشگری مذهبی (مطالعۀ موردی: شهر قم)». پژوهش‌های جغرافیای انسانی، دورۀ 43، شمارۀ 76، ص 115-141.
ابراهیم‌زاده، عیسی، ملکی، گل‌آفرین و فرهادی‌نژاد، حسین (1394). «برنامه‌ریزی استراتژیک توسعۀ گردشگری با تأکید بر توسعۀ پایدار در ناحیۀ خرم‌آباد». جغرافیا و آمایش شهری- منطقه‌ای، دورۀ 5، شمارۀ 14، ص 1-24.
البرزی، هادی، علی عسکری، عبدالعلی و صلواتیان، سیاوش (1391). «آینده‌پژوهی راهبردی صداوسیما جمهوری اسلامی ایران در فضای اینترنت». تهران: نخستین همایش ملی آینده‌پژوهی جمهوری اسلامی ایران با رویکرد تمدن‌سازی نوین اسلامی.
بدری، سید‌علی و طیبی، صدر‌الله (1391). «بررسی عوامل مؤثر بر هزینه‌های گردشگری مذهبی (مطالعۀ موردی: شهر مقدس مشهد)». مجلۀ برنامه‌ریزی و توسعۀ گردشگری، دورۀ 1، شمارۀ 1، ص 153-177.
بریمانی، فرامرز، رمضان‌زاده لسبوئی، مهدی، تبریزی، نازنین و نوذر اصل، سهند (1397). «ارزیابی رقابت‌پذیری مقاصد گردشگری با تأکید بر منابع و جاذبه‌های محوری (مطالعۀ موردی: چشمه‌های آبگرم رامسر)». نشریۀ جغرافیا و برنامه‌ریزی، دورۀ 22، شمارۀ 63، ص 26-50.
تقوایی، مسعود، موسوی، سید‌علی و غلامی بیمرغ، یونس (1389). «تحلیلی بر توسعۀ گردشگری مذهبی (مطالعۀ موردی شهرستان نورآباد ممسنی)». فصل‌نامۀ علمی ـ پژوهشی فضای جغرافیایی، دورۀ 10، شمارۀ 31، ص 39-64.
حسن‌پور، محمود و شاهی سوندی، مرضیه (1396). «آینده‌پژوهی گردشگری ایران و جهان». کمیسیون گردشگری، اقتصاد ورزش و اقتصاد هنر، دبیرخانۀ کمیسیون‌های تخصصی اتاق ایران. http://otaghiranonline.ir/UFiles/Docs/2017/10/3/Doc20171003105519446.pdf
دهشیری، محمدرضا (1394). «ارزیابی عوامل مؤثر بر توسعۀ گردشگری مذهبی در ایران». مجلۀ برنامه‌ریزی و توسعۀ گردشگری، دورۀ 4، شمارۀ 12، ص 72-92.
سلطانی، علی و شریف، حمیدرضا (1394). «رضایت‌سنجی خدمات گردشگری مذهبی با تأکید بر نقش عوامل محیطی، مطالعۀ موردی حرم شاه‌چراغ شیراز». پژوهش و برنامه‌ریزی شهری، دورۀ 6، شمارۀ 23، ص 35-54.
فیروزجائیان گلوگاه، علی‌اصغر، یوسفی، ندا و میرمحمدتبار، سیداحمد (1393). «تحلیل کارکردی گردشگری مذهبی در ایران (فراتحلیلی از تحقیقات موجود)» برنامه‌ریزی و توسعۀ گردشگری، دورۀ 3، شمارۀ 8، ص 143-165.
قنبری برزیان، علی (1396). «تبیین ذائقۀ گردشگری مذهبی در جامعۀ ایران با تأکید بر جوانان؛ موانع و چالش‌ها». مجلۀ برنامه‌‌ریزی و توسعۀ گردشگری، دورۀ 6، شمارۀ 21، ص 116-135.
کاویان‌فر، سیما (1386). «توریسم مذهبی در فرانسه و جهان». ماهنامۀ شهرداری‌ها، شمارۀ 78، ص 31-37.
کروبی، مهدی، نجفی‌پور، امیر‌عباس و حیدری، مجید (1391). «آینده‌پژوهی؛ رهیافتی نو در توسعه و برنامه‌ریزی گردشگری». اولین همایش ملی آینده‌پژوهی، شرکت یادگار درخشان آریا.
گل‌زاده، ملیحه، عبدالله‌زاده، غلامحسین، محمدیان، حسین و مدادی هریس، صمد (1397). «بررسی نقش زیرساخت‌های منطقۀ ارسباران در توسعۀ گردشگری ورزشی». نشریۀ جغرافیا و برنامه‌ریزی، دورۀ 22، شمارۀ 63، ص 241-263.
ملازم‌الحسینی، محمد‌کاظم، رجوعی، مرتضی و مرادی، محسن (1396). «تأثیر توسعۀ اماکن گردشگری بر رضایتمندی گردشگران مذهبی (مطالعۀ موردی: کلان‌شهر مشهد)». مطالعات مدیریت گردشگری، دورۀ 12، شمارۀ 39، ص 123-142.
موسوی، میرنجف، عبدالله‌زاده، مهدی و باقری کشکولی، علی (1393). گردشگری مذهبی (ماهیت و مفاهیم). تهران: آراد، ص 85.
Ali, M. M. (2013). Religious Tourism in Egypt: A Case Study Analysis. Master's Thesis, The American University in Cairo, School of Global Affairs and Public Policy.
Benckendorff, P. J., Xiang, Z., & Sheldon, P. J. (2019). Tourism Information Technology. Cabi.
Bramwell, B., & Sharman, A. (1999). “Collaboration in local tourism policymaking”. Annals of Tourism Research, 26 (2), 392–415.
Cho, K. S., Um, S. H., & Lee, T. J. (2016). “Perceived restorativeness of visits to cultural heritage sites”. Asia Pacific Journal of Tourism Research, 21(9), 1046–1069. https://doi.org/10.1080/10941665.2015.1107110.
Dredge, D. (2010). “Place change and tourism development conflict: Evaluating public interest”. Tourism Management, 31 (1), 104–112.
Ferrari, G, Jimenez J. M., & Secondi L. (2018). “Tourism’ expenditure in Tuscany and its impact on the regional economic system”. Journal of Cleaner Production, 171, 1437-1446.
Lee, M. Y., Hitchcock, M. J., & Lai, I. K. W. (2018). “Evaluating the effect of China's one‐child on shopping behaviour of VFR tourists in tourism destinations”. International Journal of Tourism Sciences, 18(4), 255–268.
Okazaki, E. (2008). “A community‐based tourism model: Its conception and use”. Journal of Sustainable Tourism, 16(5), 511–529.
Postma, A. (2015) “Investigating scenario planning – a European tourism perspective”. Journal of Tourism Futures, 1(1), 46-52.
Rinschede, G. (1992). “Forms of religious tourism”. Annals of Tourism Research, 19(1), 51-67.
Sang-Hyun, L., Jin-yong, C., Seung-hwan, Y., & Yun-gyeong, O. (2013). “Evaluating spatial centrality for integrated Tourism management in rural aveas GIS and network analysis” Tourism Management, 34, 14-24.
Shinde, K. A. (2007). “Pilgrimage and the environment: challenges in a pilgrimage centre”. Current Issues in Tourism, 10 (4), 343-365.
Shinde, K. A. (2015). “Religious tourism and religious tolerance: insights from pilgrimage sites in India”. Tourism Review, 70(3), 179-196.
Suleiman, J. S. H., & Mohamed, B. (2011). “Factors impact on religious tourism market: The case of the Palestinian territories”. International Journal of Business and Management, 6(7), 254-260.
Timothy, D. J., & Olsen, D. H. (Eds) (2006). Tourism, Religion and Religious Journeys. Londo: Routledge.
World Tourism Organization (UNWTO) (2009). “UNWTO World Tourism Barometer”. UNWTO publication.
Yu, H., Verburg, P. H., Liu, L., & Eitelberg, D. A. (2016). “Spatial analysis of cultural heritage landscapes in rural China: Land use change and its risks for conservation”. Environmental Management, 57(6), 1304–1318.