شناسایی و ارزیابی شاخص های سنجش کیفیت محیط روستاهای هدف گردشگری، مطالعه موردی: روستاهای هدف گردشگری استان تهران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 گروه جغرافیای روستایی، دانشگاه تربیت مدرس

2 گروه جغرافیا، دانشگاه تربیت مدرس

3 جغرافیا- دانشکده ادبیات و علوم انسانی- دانشگاه تربیت مدرس- تهران - ایران

10.22034/jtd.2018.140996.1460

چکیده

عدم توجه به کیفیت محیطی به عنوان یکی از اجزای اساسی توسعه پایدار می‌تواند منجر به تغییرات غیر قابل قبول محیطی و برآشفتگی سیستم‌های اقتصادی،اجتماعی- فرهنگی و زیست محیطی روستاهای هدف گردشگری گردد.لذا پژوهش حاضر با هدف، شناسایی شاخص‌های کیفیت محیطی و ارزیابی آن در روستاهای هدف گردشگری استان تهران به انجام رسیده است. روش پژوهش توصیفی- تحلیلی مبتنی بر واکاوی ادبیات نظری به منظور شناسایی شاخص‌های کیفیت محیطی روستاهای گردشگری بوده که در این راستا 11 شاخص شناسایی گردید. سپس معیارهایی مرتبط با هر شاخص تهیه و در قالب پرسشنامه عینی(مشاهدات محقق) و ذهنی تدوین گردید. پس از تعیین روایی محتوایی پرسشنامه، روستاهای موردمطالعه از لحاظ وضع موجود کیفیت محیطی مورد سنجش و ارزیابی قرار گرفتند. در مرحله تحلیلی، نخست نسبت به تعیین اوزان شاخص‌ها با استفاده از روش "اهمیت معیارها از طریق همبستگی بین معیاری CRITIC" اقدام شد. این روش در زمره مدلهای همبستگی و در برگیرنده ماتریس تصمیم با تعدادی معیار و گزینه است. پس از تعیین وزن شاخص‌های کیفیت محیطی، نسبت به رتبه‌بندی روستاهای موردمطالعه از نظر وضعیت کیفیت محیطی با استفاده از روش ارزیابی نسبت تجمعی ARAS اقدام گردید. طبق نتایج به دست آمده از وزن‌دهی شاخص‌ها، بیشترین وزن به دست آمده به ترتیب مربوط به شاخص‌های "سرزندگی، تعلق پذیری و هویت و تناسبات بصری" بوده است. همچنین رتبه‌بندی روستاهای موردمطالعه نشان می‌دهد که روستای جلیزجند از کیفیت محیطی مناسب‌تری نسبت به سایر روستاهای مورد مطالعه برخوردار است و در نقطه مقابل روستای هویر کمترین کیفیت محیطی را دارد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Identification and evaluation of components of environmental quality measurement in the villages of tourism destination

نویسندگان [English]

  • razieh velashjerdi farahani 1
  • Mahdi Pourtaheri 2
  • reza eftekhari 3
1 rural geography, tarbiat modares university
2 rural geography,tarbiat modares university
3 rural geography,tarbiat modares university
چکیده [English]

the present study aimed to identify environmental quality indicators and evaluating them in the villages of the tourism destination of Tehran province has been done. Descriptive-analytic research method based on theoretical literature review in order to identify the environmental quality indicators of the villages of tourism, 11 indicators were identified in this regard. Then, the criteria related to each index were prepared and presented in the form of objective questionnaire (researcher's observations) and mental. After determining the content validity of the questionnaire, the studied villages in terms of the current status of environmental quality were measured and evaluated. In the analysis stage, the first to determine the weights of indices using the "significance criteria through correlation between criterions CRITIC" was used. This method is among the correlation models and includes a decision matrix with a number of criteria and options. After determining the weight of the environmental quality indices, regarding the ranking of the studied villages in terms of environmental quality status, we used ARAS cumulative relationship evaluation method. According to the results obtained from the weighting of the indices, the highest weights were related to the indicators of "vitality, attachment, identity and visual proportions" respectively. Also, the rankings of the studied villages indicate that the Golizjan village has better environmental quality than other studied villages and has the lowest environmental quality in the opposite direction of the village of Havir.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Environmental quality
  • villages of the tourism destination
  • Sustainable development
آتشین‎بار، محمد (1388). «تداوم هویت در منظر شهری». فصل‌نامۀ باغ نظر، سال ششم، شمارۀ 12، ص 35-56.
ارباب‎زادگان، علیرضا و رنجبر، احسان (1388). «بازخوانی مفهوم تضاد در ارتقای تنوع بصری فضاهای عمومی شهری». فصل‌نامۀ آرمانشهر. دورۀ 2، شمارۀ 3، ص 49-56.
افتخاری، عبدالرضا و بدری، سیدعلی (1391). بنیانهای نظریهای الگوی توسعهای روستای نمونه. انتشارات استانداری گیلان. چاپ اول.
افتخاری، عبدالرضا، مهدوی، داود و پورطاهری، مهدی (1390). «ارزیابی پایداری گردشگری در روستاهای تاریخی ـ فرهنگی ایران با تأکید بر پارادایم توسعۀ پایدار گردشگری». فصل‌نامۀ مطالعات گردشگری، شمارۀ 14، ص 1-39.
اکبرپور، محمد و نجفی، اسماعیل (1389). «مفهوم توسعۀ پایدار در محیط‌های روستایی حوزۀ کلان‌شهرها». فصل‌نامۀ مسکن و محیط روستا، شمارۀ 130، ص 64-79.
امین‎زاده، بهرام و بدر، سیامک (1391). «تحلیل شاخص‎های نفوذپذیری در بافت‎های شهری». فصل‌نامۀ هویت شهر، سال ششم، شمارۀ 12، ص 39-48.
امین‌صالحی، فرزین (1387). «ارتقای کیفیت محیط سکونت در مجتمع‎های بلندمرتبه و ارائۀ راهکارهای مناسب». پایان‎نامۀ کارشناسی‌ارشد، دانشگاه تربیت مدرس، تهران.
بایرام‎زاده، حمید (1392). «مسکن پایداری و الگوهای انعطاف‌پذیری در مجتمع‌های مسکونی». اولین کنفرانس معماری و فضاهای شهری پایدار، مشهد: گروه پژوهش‎های کاربردی پرمان
براتی، ناصر و کاکاوند، الهام (1392)، «ارزیابی تطبیقی کیفیت محیط سکونت شهری با تأکید بر تصویر ذهنی شهروندان». فصل‌نامۀ هنرهای زیبا، شمارۀ 3، ص 25-32.
بنتلی، ای‎ین (1382). محیطهای پاسخ‌ده. ترجمۀ مصطفی بهزادفر. تهران: نشر دانشگاه علم و صنعت ایران.
پورطاهری، مهدی (1397). کاربرد روش‌های تصمیم‌گیری چندشاخصه در جغرافیا. تهران: انتشارات سمت.
پورطاهری، مهدی، سجاسی، حمداله و صادقلو، طاهره (1389). «سنجش و اولویت‎بندی پایداری اجتماعی در مناطق روستایی». فصل‌نامۀ پژوهشهای روستایی، دورۀ 1، شمارۀ 1، ص 1-31.
تاجدینی، مهشید و میرسعید قاضی، سیدمهدی (1392). «بررسی شبکۀ دسترسی در بافت‎های فرسودۀ شهری». فصل‌نامۀ مطالعات مدیریت ترافیک، دورۀ 8، شمارۀ 29، ص 39-64.
تقوایی، علی‎اکبر، معروفی، سکینه و پهلوان، سمیه (1392). «ارزیابی تأثیر کیفیت محیط شهری بر روابط اجتماعی شهروندان». فصل‌نامۀ نقش جهان، دورۀ 3، شمارۀ 1، ص 43-54.
جمعه‌پور، محمود (1392). مقدمهای بر برنامهریزی توسعۀ روستایی: دیدگاهها و روش‌ها تهران: انتشارات سمت.
جوان فروزنده، علی، مطلبی، قاسم (1390). «مفهوم حس تعلق به مکان و عوامل تشکیل‌دهندۀ آن». فصل‌نامۀ هویت شهر، شمارۀ 8، ص 27-37.
حاجی‎نژاد، علی، رفیعیان، مجتبی و زمانی، حسین (1389). «بررسی متغیرهای فردی مؤثر بر رضایت‎مندی شهروندان از کیفیت ‎محیط زندگی». فصل‌نامۀ جغرافیا و توسعه، دورۀ 8، شمارۀ 17، ص 63-82.
حبیبی، کیومرث، نسترن، مهین و محمدی، مهرداد (1395). «سنجش و ارزیابی سرزندگی فضاهای عمومی شهری و نقش آن در ارتقای کیفیت زندگی جوانان». فصل‌نامۀ جغرافیا و آمایش شهری، شمارۀ 19، ص 161-180.
رستمعلی‎زاده، ولی‎الله، قاسمی، علی و رستمی، نیر (1392). «عوامل مؤثر بر ماندگاری جوانان روستایی». فصل‌نامۀ پژوهشهای روستایی، دورۀ 4، شمارۀ 3، ص 505-534.
رضادوست، صادق، بابایی، خدیجه و نجفی، علیرضا (1392). «نقش پلیس در امنیت گردشگری در ایران». فصل‌نامۀ اطلاعات و امنیت انتظامی، دورۀ 4، شمارۀ 6، ص 29-54.
رفیعیان، مجتبی، تقوایی، علی‌اکبر، خادمی، مسعود و علی‌پور، روجا (1391). «بررسی تطبیقی رویکردهای سنجش کیفیت در طراحی فضاهای عمومی شهری». نشریۀ انجمن علمی معماری و شهرسازی ایران، دورۀ 3، شمارۀ 4، ص 35-43.
رفیعیان، مجتبی، مولودی، جمشید و پورطاهری، مهدی (1390). «سنجش کیفیت محیط شهری در شهرهای جدید». فصل‌نامۀ برنامهریزی و آمایش فضا، دورۀ 15، شمارۀ 3، ص 19-38.
رفیعیان، مجتبی، امین صالحی، فرزین و تقوایی، علی‌اکبر (1389). «سنجش کیفیت محیط سکونت در شهرک اکباتان تهران». فصل‌نامۀ برنامهریزی و آمایش فضا، دورۀ 14، شمارۀ 4، ص 63-86.
رفیعیان، محسن، مؤیدی، محمد، سلمانی، حسن و توانگر لیلا (1391). «ارزیابی احساس امنیت شهروندان با رویکرد منظر شهری».  فصل‌نامۀ مطالعات شهر ایرانی اسلامی، دورۀ 2، شمارۀ 8، ص 51-64
زندیه، مهدی، اقبالی، سیدرحمان و حصاری، پدرام (1390). «روش‎های طراحی مسکن انعطاف‎پذیر». مجلۀ نقشجهان، دورۀ 1، شمارۀ 1، ص 95-106.
زنگنه، یعقوب (1393). «تأثیر تعلق مکانی و سرمایۀ اجتماعی بر بهسازی مشارکتی محلات قدیمی، نمونۀ موردی: محله سرده سبزوار». مجلۀ پژوهش و برنامه‎ریزی شهری، سال پنجم، شمارۀ 19، ص 111-128.
سجاسی، حمدالله و صادقلو، طاهره (1395). «تحلیل و تبیین نقش کیفیت محیطی در جذب گردشگر به مقاصد گردشگری روستایی؛ مطالعۀ موردی: روستاهای گردشگری دهستان لواسان کوچک». فصل‌نامۀ تحقیقات جغرافیایی، شمارۀ 2، ص 32-49.
سجاسی، حمدالله، صادقلو، طاهره و مهدوی، داود (1394). «تبیین نقش کیفیت محیطی مقصدهای گردشگری روستایی در تقویت تصویر ذهنی گردشگران». فصل‌نامۀ برنامهریزی و آمایش فضا، دورۀ 19، شمارۀ 2، ص 61-88.
سلیمانی، علیرضا، آفتاب، احمد و پاکروان، افسانه (1394). «سنجش تأثیر کیفیت طراحی در امنیت فضای شهری». فصل‌نامۀ جغرافیایی سرزمین، سال دوازدهم، شمارۀ 47، ص 33-47.
شرفی، لیدا و علی‌بیگی، امیرحسین (1394). «الگوی سنجش پایداری محیط‌زیست روستایی». فصل‌نامۀ اقتصاد فضا و توسعۀ روستایی، سال چهارم، شمارۀ 2، ص 115-132.
طغیانی، سمیه و شبانی، امیرحسین (1394). «بازنگری انعطاف‌پذیری حیاط‌های ایرانی در طراحی مجموعه‌های بلندمرتبۀ مسکونی». پنجمین کنفرانس بین‎المللی توسعۀ پایدار و عمران شهری، اصفهان، مؤسسۀ آموزش عالی دانش‎پژوهان.
علی‎نیا، فاطمه، جباریان، فاطمه (1393). «بررسی حس تعلق به مکان در خیابان چهارباغ اصفهان با رویکرد پدیدارشناسی». ششمین کنفرانس ملی برنامه‎ریزی و مدیریت شهری، مشهد.
عینی‎فر، علیرضا (1382). «الگویی برای تحلیل انعطاف‎پذیری در مسکن سنتی ایران». نشریۀ هنرهای زیبا، شمارۀ 13، ص 64-77.
قدمی، مصطفی، غلامیان آقامحلی، طاهره و محمدی، سیدهسحر (1390). «بررسی عوامل موثر بر کیفیت دسترسی‌ها، نمونۀ موردمطالعه: شهر بابلسر». همایش ملی آرمان‌‎شهر ایرانی، مازندران، دانشگاه آزاد اسلامی نور.
قدیری ‎معصوم، مجتبی، مطیعی، سیدحسن و مهرپویا، حسن (1392). «تبیین اثرات کالبدی گردشگری بر نواحی روستایی». مجلۀ برنامهریزی و توسعۀ گردشگری، سال دوم، شمارۀ 5، ص 33-49.
قرایی، فریبا، راد جهانبانی، نفیسه و رشیدپور، نازیلا (1389). «بررسی و سنجش حس امنیت در مناطق مختلف شهری». نشریۀ آرمانشهر، دورۀ 3، شمارۀ 4، ص 17-32.
قریب، فریدون (1387). شبکۀ ارتباطی در طراحی شهری. انتشارات دانشگاه تهران
کارمونا، متئو (1390). ارزش طراحی شهری. ترجمۀ رضا بصیری مژدهی و حمیده فرهمندیان. تهران: انتشارات طحان.
کاظمی، نسرین (1395). «گروه‎های متفاوت روستایی و حفاظت از محیط‌زیست». فصل‌نامۀ مسکن و محیط روستا، دورۀ 35، شمارۀ 155، ص 143-157.
کاظمی، علی، غفاری، محمد، امیررضا، منفرد و تسلیمی، امین (1394). «بررسی تأثیر احساس تعلق به مقاصد گردشگری بر رضایت و وفاداری گردشگر». فصل‌نامۀ برنامه‌ریزی توسعۀ گردشگری، شمارۀ 12، ص 34-51.
گلکار، کورش (1379). «مؤلفه‎های سازندۀ کیفیت طراحی شهری». نشریۀ صفه، شمارۀ 32، ص 38-65.
لینچ، کوین (1376). تئوری شکل شهر. ترجمۀ سیدحسین بحرینی. انتشارات دانشگاه تهران
لینچ، کوین (1374). سیمای شهر. ترجمۀ منوچهر مزینی. انتشارات دانشگاه تهران.
محسنی، منوچهر (1382). جامعه‌شناسی پزشکی. تهران: انتشارات طهوری.
محمدی ده‎چشمه، مصطفی (1393). «سنجش نفوذپذیری بافت شهری کرج در برابر مخاطرات». مجلۀ برنامهریزی و آمایش فضا، دورۀ 18، شمارۀ 3، ص 53-77.
مشیری، سید‎رحیم، مهدوی، مسعود و جلالی، زهرا (1390). «ارزیابی کیفی ظرفیت‎های گردشگری در توسعۀ روستایی». فصل‌نامۀ جغرافیایی سرزمین، سال هشتم، شمارۀ 32، ص 1-24.
منصوری، امیر (1383). «درآمدی بر شناخت معماری منظر». فصل‌نامۀ باغ نظر، دورۀ 1، شمارۀ 2، ص 69-78.
میرغلامی، مرتضی و آیشم، معصومه (1395). «مدل مفهومی ارزیابی حس مکان براساس مؤلفه‎های کالبدی، ادراکی، عملکردی و اجتماعی». فصل‌نامۀ مطالعات شهری، دورۀ 5، شمارۀ 19، ص 69-79.
نیکویی، مهدی (1393). «مقاصد منعطف یا مقاصد قدرتمند؟». روزنامۀ دنیای اقتصاد، شمارۀ روزنامه۳۲۶۰، http://donya-e-eqtesad.com
Bhat, Ch, Handy, S., Kockelman, K., Mahmassani, H., Chen, Q., Srour, I. and Weston, L. (2001). Assessment of Accessibility Measures. research project. By The University of Texas At Austin.
Bonaiuto, M., Fornara, F. and Bonnes, M. (2003). Indexes of perceived residential environment quality and neighbourhood attachment in urban environments. Landscape and Urban Planning, Vol. 65, pp. 41–52.
Chin, C., Chiun Lo, M., Songan, P. and Nair, V. (2014). Rural tourism destination competitiveness, Procedia-Social and Behavioral Sciences, Vol. 144, pp. 35-44.
Crawford, P., Lee, E. and Beatty, M. (2015). Aesthetic Perception of Urban Streetscapes and the Impact of Form-Based Codes and Traditional Zoning Codes on Commercial Signage. Current Urban Studies, Vol. 3, pp. 199-215.
Dempsey, N. (2008). Quality of the Built Environment in Urban Neighbourhoods. Planning, Practice & Research, Vol. 23, No. 2, pp. 249-264.
Dwyer, L., Edvards, D. and Mihalic, T. (2014). Tourism Firms’ Strategic Flexibility. International Journal of Tourism Research, Vol. 14, pp. 377-387.
Evans, G. (2009). Accessibility, Urban Design and the Whole Journey Environment, Built Environment, Vol. 35, No. 3, pp. 366-385.
Faraji rad, A. and Aghajani, S. (2010). The Relationship between Tourism and Environment. Iranian Journal of Tourism & Hospitality, Islamic, Vol. 1, No. 1, pp. 37-48.
Gutierrez, j. (2001). Location, economic potential and daily accessibility:an analysis of the accessibility impact of the high-speed line Madrid-Barcelona-French border. Journal of Transport Geography, Vol. 9, pp. 229-242.
Huang, C. )2012(. The Impact of Local Environmental Quality on International Tourism Demand. Theses of Economics, Department of Economics University of San Francisco.
Ingram, R. and Benford, S. (1996). The Application of Legibility Techniques to Enhance Information Visualisations. The Computer Journal, Vol. 39, No. 10, pp. 819–836.
Johnson, D. (1997). “Meanings of Environmental Terms”. Journal of Environmental Quality, Vol. 26, No. 3, pp. 581-589.
Kordjazi, M. (2014). A Study on Criteria of Vitality and How They Affect Urban Spaces. International Journal of Basic Sciences & Applied Research,Vol. 3, pp. 98-103.
Koseoglu, E. and Erinsel Onder, D. (2011). Subjective and objective dimensions of spatial legibility. Procedia - Social and Behavioral Sciences ,Vol. 30, pp. 1191-1195.
Lau, J. and Chiu, C, (2004). Accessibility of workers in a compact city. Habitat International, Vol. 28, pp. 89-102.
Levine, J. and Garb, Y. (2002). Congestion pricing's conditional promise:promotion of accessibility or mobility? Journal of Transport Policy,Vol, 9, pp. 179-188.
Lipton, S. (2001). The value of urban design. A research project. Commission for Architecture and the Built Environment & Commission for Architecture and the Built Environment, London.
Mahdzar, Sh. (2014). Hossein, Legibility as a Result of Geometry Space: Analyzing and Comparing Hypothetical Model and Existing Space by Space Syntax. Life Science Journal, Vol. 11, No. 8, pp. 309-317.
Mihalic, T. (2000). Environmental management of a tourist destination A factor of tourism competitiveness. Tourism Management, Vol. 21, pp. 65-78.
Morris, J. M. (1979). Accessibility indicators for transport planning, Transportation Research Part A: General, Vol. 13, pp. 91-109.
Najafi, M. and Kamal, M. (2012). The concept of place attachment in environmental psychology. Journal of Sustainable Architecture, vol. 45, pp. 7637-7641.
Nezhadmasoum, S. (2015). Analyzing the Aesthetic Quality of Street Through User Preference: A Case Study of Mehmet Akif Street, Nicosia, Cyprus. Thesis of Urban design, Eastern Mediterranean University, Cyprus.
Pazhuhan, M. (2015). Urban identity and iranian new Towns. Journal of Urban and Regional Analysis,Vol. 1, pp. 83-100.
Poll, R. V. (1997). The Perceived quality of the urban residential environment. Thesis of quality of the urban residential environment, University of Groningen
Rasekhi, S. and Mohammadi, S. (2015). “The Relationship between Tourism and Environmental Performance: The Case of Caspian Sea Nations”. Iranian Journal of Economic Studies,Vol. 4, No. 2, pp. 51-81.
Selezneva, E. (2011). Urban Vitality. Thesis of Delft University of Technology.
Southworth, M. S. (1973). Environmental quality in cities and regions, Journal of Town Planning Review,Vol. 44, No. 3, pp. 231-253.
Tavassolian, G. and Nazari, M. (2015). Studying Legibility Perception and Pedestrian Place in Urban Identification. International Journal of Science, Technology and Society, Vol. 3, No 2-1, pp. 112-115.
Taylor, Nigel (2009). Legibility and Aesthetics in Urban Design. Journal of Urban Design, Vol. 14, No. 2, pp. 189-202.
Torabi, Z. and Sima, Y. (2013). Urban Identity in the Entrance of City. International Journal of Architecture and Urban Development, Vol. 3, No. 4, pp. 47-54.
Van Kamp, I. (2003). “Urban environmental quality and human well-being Towards a conceptual framework and demarcation of concepts; a literature study”. Landscape and Urban Planning,Vol. 65, pp. 5-18.