بررسی پتانسیل ژئوتوریسم با استفاده از سنجش ‌‌از‌ دور و سیستم اطلاعات جغرافیایی، شهرستان رفسنجان، استان کرمان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه اکولوژی، پژوهشکده علوم محیطی، پژوهشگاه علوم و تکنولوژی پیشرفته و علوم محیطی، دانشگاه تحصیلات تکمیلی صنعتی و فناوری

2 استادیار گروه اکولوژی، پژوهشکده علوم محیطی، پژوهشگاه علوم و تکنولوژی پیشرفته و علوم محیطی، دانشگاه تحصیلات تکمیلی صنعتی و فناوری پیشرفته،

10.22034/jtd.2020.204594.1848

چکیده

ژئوتوریسم یا زمین‌گردشگری از شاخه‌های جدید صنعت گردشگری می‌باشند که صنعتی درآمدزا و با صرفه اقتصادی بسیار مناسب است. برقراری توازن اقتصادی میان مناطق مختلف، حفاظت از میراث‌های طبیعی، جلوگیری از تخریب محیط، ایجاد فرصت‌های شغلی، ارتقا کیفیت چشم اندازهای فرهنگی می‌‌تواند از جمله ره‌آوردهای مثبت در برنامه‌ریزی این نوع گردشگری محسوب شود. هدف از این تحقیق بررسی پتانسیل ژئوتوریسم شهرستان رفسنجان با استفاده از سنجش از دور و سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS) است. برای این منظور از پردازش تصاویر ماهواره‌ای در کنار مشاهدات و بررسی‌های میدانی و سایر منابع اطلاعاتی مانند نقشه‌های زمین‌شناسی، توپوگرافی، راه‌ها، خاک، گزارش‌های مختلف استفاده شده است. ابتدا عوامل موثر در ژئوتوریسم از طریق مطالعه منابع مختلف و مصاحبه با کارشناسان مشخص شدند. سپس داده‌های اولیه با استفاده از تصاویر ماهواره‌ای، نقشه‌های توپوگرافی، زمین‌شناسی و بررسی‌های زمینی تهیه و بانک اطلاعاتی مربوطه در محیط GIS ایجاد شد. در مرحله بعد هر کدام از عوامل با تهیه پرسشنامه ارزش‌گزاری و پتانسیل ژئوتوریسم با روش همپوشانی وزنی و فرایند تحلیل سلسله مراتبی (AHP) مشخص شد. نتایج نشان داد سنجش از دور و GIS در بررسی پتانسیل ژئوتوریسم و انتخاب مناطق مستعد کارآیی بالایی دارند و شهرستان رفسنجان از پتانسیل نسبتا خوبی برای انجام فعالیت‌های ژئوتوریسم برخوردار است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Investigation of geotourism potential using remote sensing and geographic information system (GIS), Rafsanjan County, Kerman Province

نویسندگان [English]

  • Mahdieh Hosseinjanizadeh 1
  • Reza Hassanzadeh 1
  • Mehdi Honarmand 2
  • Farzin Naseri 2
1 Department of Ecology, Institute of Science and High Technology and Environmental Science, Graduate University of Advanced Technology, Kerman, Iran
2 Department of Ecology, Institute of Science and High Technology and Environmental Sciences, Graduate University of Advanced Technology, Kerman, Iran
چکیده [English]

Geotourism which is one of the tourism branches is economically profitable industry. Economic balance between the different areas, protection of natural heritage, preventing environmental degradation, creating job opportunities, improving the quality of cultural perspectives could be considered as positive consequences in the planning of this type of tourism. The purpose of this research is to investigate the geotourism potential of Rafsanjan County using remote sensing and geographic information system (GIS). In order to reach this purpose satellite image processing, along with field observations surveys and other sources of information such as reports, roads, soil and geology, and topography, maps were utilized. First the effective factors on geotourism were discriminated using study of different literatures and interview with experts. Then the data for these factors were prepared through satellite images, field data, topography and geology maps and their database were created at GIS. Finally the suitable value were assigned to each factors according to the questionnaire and the geotourism potential were determine through analytical hierarchy process (AHP) and weighted overlay model. The results revealed that the AHP and GIS have great efficiency in discriminating potential areas and Rafsanjan country contain relatively good potential for geotourism activities.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Analytical hierarchy process (AHP)
  • Geotourism
  • geosite
  • Geopark
  • satellite images

مراجع

اربابی سبزواری، آزاده (1393). «ارزیابی توانمندی‌ها و قابلیت‌های ژئوتوریسم در توسعۀ پایدار (مطالعۀ موردی سراب در بند در شهرستان صحنه)». فصل‌نامۀ جغرافیای طبیعی، سال هفتم، شمارۀ 26، ص 65-86.
اصغری سراسکانرود، صیاد، تقی‌لو، علی‌اکبر و زینالی، بتول (1394). «ارزیابی تطبیقی توان گردشگری منطقه‌ای با تأکید بر ژئوتوریسم (مطالعۀ موردی: هفت‌ چشمه نقده، دره قاسملو و بند ارومیه)». فصل‌نامۀ برنامه‌ریزی منطقه‌ای، سال پنجم، شمارۀ 17، ص 163-178.
امری کاظمی، علیرضا و مهرپویا، عباس (1383). اطلس ژئوتوریسم قشم (نگاهی به پدیده‌های زمین‌شناسی جزیره قشم). تهران: سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور.
امری کاظمی، علیرضا و مهرپویا، عباس (1388). اطلس توانمندی‌های ژئوپارک و ژئوتوریسم ایران: میراث زمین‌شناختی ایران. تهران: سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور.
امیراحمدی، ابوالقاسم، زنگنه اسدی، محمدعلی، بلوچی، نیاز، کوهستانیان، محبوبه و الهی، سارا (1392). «ارزیابی پتانسیل‌های ‌ژئوتوریسم دامنه‌های جنوبی مکران (جنوب بلوچستان)». دوفصل‌نامۀ اندیشه جغرافیا، سال هفتم، شمارۀ 14، ص 120-136.
سازمان مدیریت برنامه‌ریزی استان کرمان (1390). ویژگی‌های استان کرمان از دیدگاه تقسیمات کشوری و جمعیتی 1390. وزارت کشور، استانداری کرمان، معاونت برنامه‌ریزی.
بوتراب، سارا پانته‌آ و فتوت رودسری، حسین (1385). اطلس ژئوتوریسم استان کرمان. تهران: سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور.
پایگاه خبری سازش خبر (1394). http://sazeshkhabar.com
ثنایی مبین، نرگس، زنگنه اسدی، محمدعلی و امیراحمدی، ابوالقاسم (1392). «بررسی قابلیت‌های محیطی حوضه‌های آبی دامنه‌های جنوبی توچال برای تبدیل به ژئوپارک». فصل‌نامۀ جغرافیا و آمایش شهری - منطقه‌ای، سال سوم، شمارۀ 9، ص 97-110.
سبحانی، بهروز (1389). «شناخت پتانسیل‌های گردشگری منطقۀ آبگرم سردابه در استان اردبیل با روش SWOT». فصل‌نامۀ مطالعات و پژوهش‌های شهری و منطقه‌ای، سال اول، شماره 4، ص 113-128.
جعفری، غلامحسن، جعفری، محمد، عباسی، مهدی و آرامی، ابراهیم (1394). «بررسی پتانسیل‌های اکوتوریسم و ژئوتوریسم شهرستان ماهنشان با استفاده از الگوی تحلیل SWOT و تکنیک GIS». فصل‌نامۀ جغرافیایی فضای گردشگری، دورۀ 4، شمارۀ 16، ص 1-22.
جلالی، محبوبه و خادم‌الحسینی، احمد (1394). «سطح‌بندی مناطق نمونۀ گردشگری در استان کرمان». فصل‌نامۀ برنامه‌ریزی منطقه‌ای، سال پنجم، شمارۀ 17، ص 151-162.
جهانشاهی، محمد (1389). جاذبه‌های طبیعت‌گردی استان کرمان. کرمان: ادارۀ کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان کرمان.
حاج علیلو، بهزاد و نکوئی صدری، بهرام (1390). ژئوتوریسم. تهران: انتشارات دانشگاه پیام‌نور.
حسینجانی‌زاده، مهدیه، حسن‌زاده، رضا، هنرمند، مهدی و ناصری، فرزین (1397). «بررسی پتانسیل ژئوتوریسم با استفاده از سنجش از دور و سیستم اطلاعات جغرافیایی». اولین همایش ملی سنجش از دور زمین شناختی ایران. https://civilica.com/doc/867400/
شایان، سیاوش، هاشمی، فاطمه زهرا و دهستانی، هدیه (1394). «ارزیابی ژئومورفوسایت‌های شهرستان نیشابور با استفاده از مدل پرییرا». فصل‌نامۀ مطالعات جغرافیایی مناطق خشک، دورۀ 5، شمارۀ 20، ص 18-33.
رضایی، مریم (1393، مهر 15). روستای تاریخی اودرج رفسنجان را بیشتر بشناسید. بازیابی شده از  https://www.khanehkheshti.com/47671
زمانی، زینب (1397). بررسی پتانسیل زمین گردشگری با استفاده از سنجش از دور و سیستم اطلاعات جغرافیایی، مطالعۀ موردی شهرستان کرمان. پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، سنجش از دور زمین‌شناختی. دانشگاه تحصیلات تکمیلی صنعتی و فناوری پیشرفته.
صدر ناصری، حسین و کامیابی، سعید (1391). «کاربرد  RSو GIS در شناسایی پتانسیل‌های ژئوتوریسم و ارزیابی آن‌ها با روش پرالونگ و نقش آن در گسترش گردشگری به منظور توسعۀ پایدار جنوب‌‌شرق (مطالعۀ موردی: شهرستان چابهار)». مجلۀ کاربرد سنجش از دور و سیستم اطلاعات جغرافیایی در برنامه‌ریزی، دورۀ 3، شمارۀ 2، ص 85-94.
مهدی‌پور قاضی، جواد، گنجعلی، سعید، مؤذن، محسن و ستوهیان، فرزاد (1393). «بررسی توانمندی‌های محیطی شهرستان آذرشهر به عنوان دومین ژئوپارک ایران». فصل‌نامۀ انسان و محیط زیست، دورۀ 12، شمارۀ 4، ص 1-11.
ممیز، آیت‌اله، عباسی، مهدی و قاسمی، سیده عاطفه (1391). «آینده فرصت‌های کارآفرینی در حوزه زمین‌گردشگری، مطالعه موردی؛ منطقه جلفا». تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، دورۀ 12، شمارۀ 26، ص 22-27.
نکوئی صدری، بهرام (1398). مبانی زمین‌گردشگری: با تاکید بر ایران. (چاپ چهارم). تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت).
یمانی، مجتبی، موغلی، مرضیه و جعفری، فاطمه (1392). «بررسی تأثیر ژئوتوریسم بر بهبود گردشگری با استفاده از مدل SWOT (مطالعۀ موردی، تخت سلیمان)». فصل‌نامۀ جغرافیای طبیعی، سال ششم، شمارۀ 19، ص 17-32.
Amrikazemi, A., & Mehrpooya, A. (2006). “Geotourism resources of Iran”. In D. Newsome, Dowling, R(ED), Geotourism. Oxford: Elsevier Butterworth-Heinema.
Avdimiotis, S., Mavrodontis T,. Dermetzopoulos A. S., & Riavoglo K. (2006). “GIS applications as a tool for tourism planning & education: A case study of Chalkidiki”, Tourism: An International Interdisciplinary Journal, 59(4), 405-413.
Bolstad, P. (2005). GIS fundamentals: A first text on geographic information systems. Minnesota: LakeEider Press, White Bear Lake.
Boers, B., & Cottrell, S. (2007). “Sustainable Tourism Infrastructure Planning: A GIS-Supported Approach”. Tourism Geographies, 9(1), 1-21.
Boškov, J., Kotrla, S., Jovanović, M. Tomić, N. Lukić, T., & Rvović, I. (2015). “Аpplication of the preliminary geosite assessment model (GAM): The case of the Bela Crkva municipality (Vojvodina, North Serbia)”. Geographica Pannonica, 19(3), 146-152.
Bunruamkaew K., & Murayama Y. (2011). “Site Suitability Evaluation for Ecotourism Using GIS & AHP: A Case Study of Surat Thani Province, Thailand”. Procedia - Social & Behavioral Sciences, 21, 269-278.
Dowling, R., & Newsome, D. (2006).Geotourism: Elsevier Butterworth-Heinemann.
Dowling, R., & Newsome, D. (2018). Handbook of Geotourism. Edward Elgar Publishing Limited.
Eslami, A., & Roshani, M. (2009). “The selection of suitable sites for tourist settlement by GIS with emphasis ecotourism in southern part of Caspian Sea”. Journal of Applied Sciences, 9(21), 3894–3899.
Gavrila, I. G., Man, T., & Surdeanu, V. (2011). “Geomorphological heritage assessment using GIS analysis for geotourism development in Macin Mountains, Dobrogea, Romania”. GeoJournal of Tourism and Geosites, 8(2), 198–205.
Gupta, RP. (2017). Remote sensing geology. Springer.
Hall, C. M., & Page, S. J. (2009). “Progress in tourism management: From the geography of tourism to geographies of tourism– A review”. Tourism Management, 30(1), 3-16.
Hose, T. (ed.) (1996). Geotourism, or can tourists become casual rock hounds?, Geology on your doorstep: the role of urban geology in earth heritage conservation. London: Geological Society, pp. 207-228;
Hose, T. (2000). European Geotourism– An overview of the promotion of geoconservation through interpretative provision. Symposium “Zukunftsfähiger Geotourismus – Ein Baustein zur lokalen Agenda 21”, Bad Urach;
Hosseinjanizadeh, M., & Honarmand, M. (2017). “A remote sensing-based discrimination of high- and low-potential mineralization for porphyry copper deposits; a case study from Dehaj– Sarduiyeh copper belt, SE Iran”. European Journal of Remote Sensing, 50(1), 332- 342.
Khwanruthai, B., & Yuji, M. (2011). “Site Suitability Evaluation for Ecotourism Using GIS and AHP: A Case Study of Surat Thani Province, Thailand”. Procedia - Social and Behavioral Sciences, 21, 269–278.
Kobryn, H. T., & Newsome, D. (2018). “The application of geographic information system in geotourism”. In Dowling, R., & Newsome, D. (eds), In Handbook of Geotourism (pp. 94-107). Elgaronline.
Kumari, S., Behera, M. D., & Tewari, H. R. (2010). “Identification of potential ecotourism sites in West District, Sikkim using geospatial tools”. Tropical Ecology, 51(1), 75-85.
Minh, N. D. (2007). “Building a GIS database for ecotourism development in Ba Vi District, Ha Tay Province, Vietnam”. VNU Journal of Science, Earth Sciences, 23(3), 147‐152.
Nekouie Sadry, B. (2020). The Geotourism Industry in the 21st Century: The Origin, Principles, & Futuristic Approach. The Apple Academic Press Inc.
Newsome, D., & Dowling, R. K. (2010). Geotourism: The Tourism of Geology and Landscape. Goodfellow Publishers Limted.
Oladi, J., & Taheri Otghsara, F. (2012). “Feasibility study on ecotourism potential areas using remote sensing and geographic information system (case study: Abbasabad forest area, Veresk, Iran”. Caspian Journal Environment Science 10(1), 83-90.
Pareta, K. (2013). “Remote sensing and GIS based site suitability analysis for tourism development”. International Journal of Advanced Research in Engineering and Applied Sciences, 2(5), 43-58.
Pereira, P., & Pereira, D. (2010). “Methodological guidelines for geomorphosite assessment.” Geomorphologie: relief, processus, environnement, 16(2) 215–222.
Petrović, M. D., Vasiljević, ., D. A., Vujičić, M. D., Hose, T. A., Marković, S. B., & Lukić, T. (2013). “Global Geopark and Candidate – Comparative analysis of Papuk Mountain Geopark (Croatia) and Fruška Gora Mountain (Serbia) by using GAM Model”. Carpathian Journal of Earth and Environmental Sciences, 8(1), 105 - 116.
Panizza, M., & Piacente S. (2003). Geomorfologia culturale. Bologna Pitagora.
Pralong, J. P. (2005). “A method for assessing tourist potential and use of geomorphological sites”. Geomorphologie: Relief, Process, Environment, 11(3), 189–196.
Radiarta, I. N., Saitoh, S. I., & Miyazono, A. (2008). “GIS-based multi-criteria evaluation models for identifying suitable sites for Japanese scallop (Mizuhopecten yessoensis) aquaculture in Funka Bay, Southwestern Hokkaido, Japan”. Aquaculture, 284(1-4), 127–135.
Reynard, E., Fontana, G., Kozlik, L., & Scapozza, C. (2007). “A method for assessing scientific and additional values of geomorphosites”. Geographica Helvetica, 62(3), 148-158.
Reynard, E., & Panizza, M. (2005). “Geomorphosites: definition, assessment and mapping. An introduction”. Géomorphologie: relief, processus, environnement, 11(3), 177-180.
Rivas, V., Rix, K., Frances, E., Cendrero, A., & Brunsden, D. (1997). “Geomorphological indicators for environmental impact assessment: consumable and non-consumable geomorphological resources”. Geomorphology, 18(3),169-182.
Rutherford, J., Kobryn, H., & Newsome, D. (2015). “A case study in the evaluation of geotourism potential through geographic information systems: application in a geology-rich island tourism hotspot”. Current Issues in Tourism, 18(3), 267-285.
Tomczyk, A. M. (2011). “A GIS assessment and modelling of environmental sensitivity of recreational trails: The case of Gorce National Park, Poland”. Applied Geography, 31(1), 339-351.
Tomić, N., & Božić, S. (2014). “A modified geosite assessment model (M-GAM) and its application on the Lazar Canyon area (Serbia)”. International Journal of Environmental Research, 8(4), 1041-1052.
Vincent, R. K. (1997). Fundamentals of geological and environmental remote sensing. Prentice Hall.
Vujičić, M. D., Vasiljević, D. A., Marković, S. B., Hose, T. A., Lukić, T., Hadžić, O., & Janićević, S. (2011). “Preliminary geosite assessment model (GAM) and its application on Fruška Gora Mountain, potential geotourism destination of Serbia”. Acta geographica Slovenica, 51(2), 361-376.
Zhang, Y. J., Li, A. J., & Fung, T. (2012). “Using GIS and Multi-criteria Decision Analysis for Conflict Resolution in Land Use Planning”. Procedia Environmental Sciences, 13, 2264-2273.
Wanyonyi, J. W., Imwati, A., & Boitt, M. (2016). “GIS In Analysis of potential sites for ecotourism- A case study of Kwale County”. J Environ Sci Toxicol Food Technol,  10(10), 43-49

فایل ها

اشتراک گذاری

ارجاع به این مقاله

آمار